Door Paul Frijters, emeritus professor welzijnseconomie aan de London School of Economics
Welk effect moeten we verwachten van de Oekraïne-crisis op corona-beleid en op de rol van het verzet tegen dat beleid? Om die vraag te beantwoorden wil ik eerst een korte geopolitieke duiding van het Oekraïne conflict geven.
De Russische inval in Oekraïne is allereerst een humanitaire ramp. Oorlog is gewoon tragisch, met veel slachtoffers en weinig winnaars. Net zoals we niet weg moeten kijken van de slachtoffers van covid-beleid moeten we niet wegkijken van de huidige slachtoffers van het geweld in Oekraïne. Miljoenen zijn op de vlucht, soldaten sterven, er zijn burgerdoden, er wordt stevig gevochten in veel gedeelten, en iedere dode is er een teveel.
Geopolitiek gezien lijkt het er allereerst op dat dit het einde is van Oekraïne als apart land. Rusland gaat een gedeelte inlijven, waarbij je moet opmerken dat Kiev lang de hoofdstad van het Russische rijk was en nog altijd de plaats waar de heiligen van de Russisch Orthodoxe Kerk begraven zijn. Gegeven de retoriek binnen Rusland omtrent Oekraïne moeten we ervan uitgaan dat Kiev na verovering niet meer opgegeven gaat worden. Wat Rusland verder van plan is met Oekraïne is onduidelijk en zal ook van ontwikkelingen op het slagveld afhangen, maar tweedeling van dat land in een provincie van Rusland en een restgebied waar iedereen die niet bij Rusland wil horen naartoe mag (Lviv als hoofdstad) ligt nu voor de hand. Andere opties waarin Kiev buiten de NAVO blijft zijn ook denkbaar.
Het tweede geopolitieke element is dat de reactie van het Westen en China blokvorming bevestigt. De Chinese machthebbers kiezen de laatste maanden en weken steeds openlijker de kant van Rusland: wat Russische banken lijken van het Amerikaanse Swift-systeem naar het Chinese UnionPay-systeem te gaan; en plannen om Rusland en China militair-economisch te integreren zijn versneld.1 Ook aan Westerse kant zie je duidelijk consolidatie van het blok, met verhoogde defensie uitgaven en plannen om minder afhankelijk te zijn van Russische (olie/gas) en Chinese (‘rare minerals’) grondstoffen.
Het lijkt er dus sterk op dat we een nieuwe Koude Oorlog krijgen. Rusland en China plus wat kleinere bondgenoten aan de ene kant versus het Westen aan de andere kant, met India als neutraal land2 en vele andere landen die lang zullen proberen niet te kiezen. Die blokvorming zit er al een jaar of 10 aan te komen, maar deze crisis heeft dit proces versneld. In het blok met Rusland is China de belangrijkste partner met 17% van de wereldbevolking en ongeveer eenzelfde aandeel in de wereld productie.
De vraag of dit voorkomen had kunnen worden of wie je de schuld geeft van deze realiteit is nu eigenlijk niet meer zo belangrijk. Ikzelf zie deze blokvorming al jaren als onvermijdelijk omdat grote machten in de wereld elkaar uiteindelijk altijd vinden als rivalen.3 Dat betekent echter niet dat Oekraïne een oorlog had hoeven meemaken om bij de Russische invloedssfeer te blijven horen.
Wat er binnen ‘het Westen’ nu vooral toe doet is de loyaliteit vraag. Het mediageweld is erop gericht een nieuw vijandbeeld te creëren. Dat gaat natuurlijk lukken omdat het korte-termijn doel (ons goed voelen over onszelf) uitstekend past bij een logische lange termijn ontwikkeling (blokvorming). Dit is het voornaamste verschil met de corona hysterie van begin 2020 toen er een verhaal opgezet werd dat ons eigenbelang geweld aandeed en niet houdbaar was op langere termijn. Dat nieuwe vijandbeeld is wel houdbaar: in tegenstelling tot het corona verhaal moet je niet verwachten dat in een paar jaar tijd de meerderheid omslaat in hun visie op het Oekraïne conflict.
De loyaliteit vraag in de nieuwe Koude Oorlog is voor mijzelf heel simpel. Ik verwacht niet dat de geopolitieke blokken die nu kristalliseren in mijn leven nog opgeheven worden, dus het is een kwestie van kiezen. Ik hoor bij het Westen en ben daar uiteindelijk onderdeel van. Rusland en China zijn geen plekken waar ik wil wonen.
Hoe anderen die vraag beantwoorden moeten ze zelf weten, maar die loyaliteit vraag ligt er nu en zal in de media en de politiek hard gespeeld worden. Zelfs mensen als Baudet, die lang waarschuwde voor acties die deze crisis mogelijk maakten, zullen er niet omheen komen om openlijk loyaliteit te tonen voor het Westen en tegen Rusland en China. Dat is wellicht wrang, maar zo gaat machtspolitiek.
Het effect van dit conflict op de verlichtingsbeweging die zich tegen het corona-beleid keerde is lastig te voorspellen. Aan de ene kant betekent een groot geopolitiek conflict natuurlijk het versnelde einde van de corona onzin omdat de interne druk ons zorgen te maken om corona vermindert. Het conflict betekent ook meer ruimte voor landen binnen het Westen om zich te onttrekken aan de druk van andere Westerse landen om mee te blijven doen met corona onzin. Dus het lijkt me best waarschijnlijk dat we snel een einde gaan zien van de plannen voor corona-vaccinatiepaspoorten. De bijwerkingen van de vaccins maakten de corona-vaccinatiedwang toch al onhoudbaar op de langere termijn, en de oorlog geeft regeringen zoals in Frankrijk een mooie gelegenheid zich onopgemerkt uit dat moeras terug te trekken.
Aan de andere kant zien we natuurlijk een doorstart van de totalitaire en neofeodale structuren die sterk geworden zijn in corona tijden. De Westerse ‘oude media’ heeft zich dus van zijn meest ongenuanceerde kant laten zien, met als dieptepunt allerlei acties tegen de Russische cultuur.4 Ook zien we de verdere verankering van censuur en controle instanties.
Net als in de eerste Koude Oorlog verwacht ik op termijn eigenlijk dat deze tweede Koude Oorlog juist politieke druk gaat opleveren voor meer vrijheden en gelijkheid binnen de Westerse wereld. De reden daarvoor is dat interne vrijheden en een grotere mate van gelijkheid onze samenlevingen sterker maakt. Nu dat er weer een tegenstander van formaat is kunnen onze politieke elites zich de ‘luxe’ van extreme ongelijkheid en totalitarisme minder veroorloven. Ook het feit dat China zijn eigen Big Tech elites aan banden heeft gelegd en openlijk zijn arbeiders meer macht aan het toedelen is5, levert hier druk op om weer wat minder feodaal te zijn naar onze eigen bevolking.
Conclusie
Geopolitiek gezien betekent de Oekraïne oorlog een versnelling van de blokvorming die er al aan zat te komen. Een tweede Koude Oorlog is nu nabij. Net als de eerste Koude Oorlog levert dat escalatie risico’s op, maar zorgt binnenshuis ook voor efficiëntie druk. Die risico’s zijn ons aller vijand, maar efficiëntie druk staat aan kant van liefde en waarheid.
De Oekraïne crisis blijft echter vooral een humanitaire ramp waar de sympathie uitgaat naar de bevolking aldaar. Liefde en waarheid zijn daar niet aan het winnen.
1. https://www.nytimes.com/2022/02/26/business/china-russia-ukraine.html
2. https://www.eastasiaforum.org/2022/03/05/indias-aloof-response-to-the-ukraine-crisis/
3. https://clubtroppo.com.au/2018/10/24/why-the-us-has-no-chance-against-china-on-its-own/
4. https://www.euronews.com/culture/2022/03/07/cancelled-culture-a-who-s-who-of-organisations-putting-russia-in-a-cultural-blackout
5. https://clubtroppo.com.au/2021/09/21/where-are-the-chinese-reforms-going/