De grenzen van het propagandamodel
Door Mattias Desmet
Dit artikel verscheen eerder op words.mattias desmet.org.
Normaal gesproken laat ik mijn pen rusten tijdens de zomermaanden, maar voor sommige dingen zet je je gewoontes opzij. Wat er de afgelopen weken in de context van de Amerikaanse presidentsverkiezingen is gebeurd, is op zijn zachtst gezegd opmerkelijk. We zijn getuige van een sociaal systeem dat – om een term uit de complexe dynamische systeemtheorie te gebruiken – afstevent op een catastrofe. En de essentie van het omslagpunt dat we naderen is dit: het propagandamodel begint te falen.
***
Het begon een paar weken geleden zo: Trump, de presidentskandidaat die niet mag winnen, neemt het op tegen Biden, de presidentskandidaat die wel moet winnen. Na het eerste debat was het meteen duidelijk: Trump zal winnen van Biden. Het grote probleem: Biden en Jill zijn ongeveer de enigen die zich dit niet realiseren.
De media keerden zich toen tegen Biden. Dat is op zich al een revolutie. Vier jaar lang hadden ze president Biden de hemel in geprezen en de ogen gesloten voor het feit dat de man zich nauwelijks bewust leek te zijn van wat hij zei of toespraken hield die alleen maar konden worden omschreven als toespraken met de kenmerken van een discours van een fascist.
Ik denk onder andere aan de ‘midterm*’-speech van 2022 waarin hij, tegen een bombastisch dramatische achtergrond en geflankeerd door twee soldaten met machinegeweren, min of meer direct opriep tot geweld tegen de MAGA [Make America Great Again, red.]-aanhangers. Om nog maar te zwijgen van de schaamteloze vervolging en opsluiting van politieke tegenstanders en de intimidatie en excommunicatie van honderden journalisten (wat zorgvuldig uit de media werd gehouden door journalisten die de kant van het regime kozen).
*verkiezingen halverwege de regeertermijn van een president waarbij Amerikanen een nieuw Huis van Afgevaardigden, een derde deel van de Senaat en op regionaal en lokaal niveau nieuwe gouverneurs en burgemeesters kiezen. Ze worden gezien als een populariteitstest voor de zittende president.
Het zou Huxley niet verbazen dat Biden in bijna elke toespraak beweert dat hij de democratie moet redden, inclusief zijn meest recente toespraak. Ik heb het onderstaande citaat van Huxley al eerder gedeeld, maar het kan geen kwaad om het nog eens te lezen:
‘Door middel van steeds effectievere methoden van manipulatie van de geest zullen de democratieën van aard veranderen; de typische oude vormen – verkiezingen, parlementen, hooggerechtshoven en al het andere – zullen blijven bestaan. Alles wat daaronder ligt zal een nieuw soort geweldloos totalitarisme zijn. Alle traditionele namen, alle heilige leuzen zullen exact zo blijven als in de goede oude tijd. Democratie en vrijheid zullen het thema zijn van elke uitzending en elk redactioneel artikel in de media – maar democratie en vrijheid in een strikt Pickwickiaanse* zin. Ondertussen zullen de heersende oligarchie en haar hoogopgeleide elite van soldaten, politieagenten, gedachtenproducenten en geestmanipulatoren rustig de show runnen zoals het hun goeddunkt.’ (Huxley, Brave New World Revisited).
*bedoeld of begrepen in een betekenis die verschilt van de ogenschijnlijke of gebruikelijke betekenis
Hoe dan ook, de liefde van de media voor Biden was plotseling voorbij toen duidelijk werd dat hij onmogelijk de verkiezingen kon winnen, zelfs niet met een beetje hulp van de media. Als je wilt weten hoe dat ‘beetje hulp’ werkte in 2020, kijk dan naar een van de belangrijkste interviews van het afgelopen jaar, waarin Mike Benz – voormalig directeur van de de portefeuille van cyberveiligheid van de Amerikaanse overheid – aan Tucker Carlson in detail uitlegt hoe informatiestromen op het internet werden gemanipuleerd tijdens de verkiezingen van 2020 (en de covidcrisis). De man walgde uiteindelijk van waar hij toen mee bezig was en leidt nu een project dat streeft naar online vrijheid van meningsuiting. Ik zou iedereen aanraden om een uur naar dat interview te kijken. Zo’n soort uitleg is wat we nodig hebben: kalm, deskundig, genuanceerd en buitengewoon onthullend.
Na het eerste debat realiseerden de media zich dat zelfs zij Biden niet konden helpen de verkiezingen te winnen. Ze veranderden hun aanpak. Biden werd al snel ontdaan van zijn heilige status. De Sluier van Schijn werd weggetrokken en plotseling stond hij naakt en kwetsbaar in het oog van de mainstream – een man in de herfst van zijn leven, mentaal in de war, verslaafd aan macht en arrogant. Sommige journalisten begonnen hem zelfs trekjes van het Grote Narcistische Monster Trump toe te schrijven.
Maar zelfs de druk van de media kon Biden niet van gedachten doen veranderen. Hij was zo ver heen dat hij de hopeloosheid van zijn situatie niet inzag. Dat veranderde niet toen de Democratische elite hem de rug toekeerde. Barak, Hillary, Nancy – het maakte niet uit, de presidentskandidaat die niet kon winnen bleef struikelen in een verloren race.
Toen nam de situatie een andere wending, een wending die zo voorspelbaar was dat je verbaasd bent dat hij echt heeft plaatsgevonden. Een overjarige tiener klom rustig op een dak met een scherpschuttersgeweer, onder het toeziend oog van de veiligheidsdiensten, en schoot Trump bijna in het hoofd. De veiligheidsdiensten, die aanvankelijk minutenlang niet reageerden toen mensen de aandacht probeerden te vestigen op de overjarige tiener met een aanvalsgeweer, reageerden plotseling resoluut: ze schoten de overjarige tiener enkele seconden na de moordaanslag dood.
Wat is daar gebeurd? Er zijn veel redenen om bedenkingen te hebben bij Trump, maar één ding kunnen we niet anders zeggen: als Trump president wordt, is de oorlog in Oekraïne voorbij. Iedereen die daar geen gewicht aan toekent, zou zichzelf aan een gewetensonderzoek moeten onderwerpen. En nee, Trump hoeft daarvoor niet half Europa aan Poetin te geven. Mijn voorzichtige inschatting, voor wat het waard is: Het zal volstaan dat de NAVO haar expansie naar het oosten stopt en deels terugdraait, dat Rusland via de Krim toegang behoudt tot de Zwarte Zee (iets waarvan iedereen met historisch besef weet dat ontkennen de doodsteek zou betekenen voor Rusland als grootmacht en dus een directe oorlogsverklaring), en dat de bevolking van het Russischtalige deel van Oekraïne in een referendum kiest of ze bij Rusland of Oekraïne wil horen.
Een van de grootste en gevaarlijkste medialeugens van deze tijd is dat Poetin een ‘niet-uitgelokte oorlog’ [oorlog zonder aanleiding, red.] is begonnen in Oekraïne. Ik raad je hier een tweede interview van Tucker Carlson aan (ongetwijfeld een van de belangrijkste hedendaagse journalisten, een van de weinigen die de oorspronkelijke maatschappelijke functie van journalistiek nog vervult). Het interview met professor en voormalig topdiplomaat Jeffrey Sachs heeft ook alles wat een goed interview moet hebben: zeer deskundig gegeven, kalm en genuanceerd. Iedereen die na het beluisteren van dit interview nog steeds gelooft dat de oorlog in Oekraïne ‘niet uitgelokt’ was, wordt vriendelijk uitgenodigd om dit uit te leggen in het opmerkingengedeelte van dit artikel.
Dus, ik herhaal mijn punt: met Trump stopt de provocatie van Rusland en eindigt de oorlog in Oekraïne. Presidenten die dreigen oorlogen te beëindigen worden soms beschoten door eenzame schutters. En die eenzame schutters worden op hun beurt doodgeschoten. En de archieven over die opmerkelijke daad van eenzame schutters blijven soms opmerkelijk lang verzegeld, veel langer dan normaal.
De media hebben uiteindelijk verrassend luchtig gedaan over deze historische gebeurtenis van de moordaanslag op Trump. Geen journalist die met een beschuldigende vinger naar Biden wees omdat hij een paar maanden eerder min of meer letterlijk had opgeroepen om Trump ‘als doelwit’ te nemen. Laat staan dat de media toegaven dat zij de onuitgesproken steun in de bevolking voor dit politieke geweld creëerden. Ik heb ook geen journalisten gevonden die zich grote zorgen maakten over het feit dat de overjarige tiener gelinkt werd aan Antifa – er is niets mis met Antifa volgens hen. Ik kan me voorstellen dat de morele waardering anders zou zijn geweest als een overjarige tiener, gelinkt aan de MAGA-beweging, bijna president Biden had neergehaald.
Maar goed, we zijn niet verrast. Die reactie was voorspelbaar. We zijn de media gewend. Sommige journalisten suggereerden zelfs dat Trump was neergeschoten met een paintball, anderen dachten dat de meest accurate manier om te berichten was dat iemand ‘Trump aan zijn oor verwondde’.
Hoe dan ook, na de moordaanslag is de situatie voor de mainstream nog nijpender geworden: de presidentskandidaat die niet mag winnen is nu nog populairder en zijn overwinning in een race met Biden is bijna onvermijdelijk.
Dan begint het volgende hoofdstuk. Biden verandert plotseling van gedachten: hij is tot bezinning gekomen en stapt uit de race. Hij kondigt dit opvallend genoeg aan in een brief met een handtekening die er, zelfs voor zijn wankele staat, nogal onhandig uitziet. Daarna bleef hij een paar dagen uit de publieke belangstelling. We zijn benieuwd wat daar precies is gebeurd.
Maar de media zijn weer gedienstig. Biden is nu weer heilig verklaard. Net als Kamala Harris natuurlijk. Ze noemen nu al peilingen waaruit blijkt dat ze Trump zal verslaan. Met een beetje hulp van de media natuurlijk. Benieuwd hoe dit verder gaat, maar het zou me verbazen als de rest van de campagne appeltje-eitje wordt. Trump is niet veilig na de eerste poging, dat is zeker. En tegen Kamala Harris zeg ik dit: als totalitaire systemen in een chaotische fase komen, worden het monsters die hun eigen kinderen verslinden.
****
Het is moeilijk te negeren: het indoctrinatie- en propagandamodel kraakt en kreunt in al zijn voegen. De Sluier van Schijn die alle vuile was voor het publieke oog moet verbergen, scheurt links en rechts. En daarom wordt de stap naar terreur steeds vaker gezet. Je kunt er iets beangstigends in zien, maar het luidt ook het begin van het einde van het propagandamodel in. Niemand weet precies hoe lang het eindspel zal duren, maar het is zeker dat het systeem in een diepe crisis verkeert. Uit het feit dat de Democraten iemand als Biden hebben ingezet en hem vervolgens op deze amateuristische en doorzichtige manier moesten dwingen te vertrekken, kunnen we maar één ding met zekerheid concluderen: de wanhoop moet enorm zijn.
Waar we getuige van zijn is niets minder dan het falen van het grootste propaganda-apparaat in de geschiedenis. En op dat punt zien we ook een feit dat mensen die opgaan in complotdenken maken: ze overschatten de vermeende vijand niet alleen als te kwaadaardig maar ook als (veel) te machtig. Op deze manier kan men zich alleen maar kleiner voelen en steeds meer machteloosheid, woede en haat voelen, precies de sentimenten die de komende jaren dodelijk zullen blijken.
De algemene reductie van alles wat er gebeurt tot een samenzwering, het niet zien van een Werkelijkheid achter de gecreëerde manipulatie en illusies, is zelf een symptoom van deze tijd. Samenzweringen bestaan. Niemand hoeft mij daarvan te overtuigen. En een probleem van deze tijd is dat de meeste mensen die zich identificeren met het mainstream discours een opmerkelijk vermogen hebben om dat te ontkennen. En ze hebben een even groot vermogen om te negeren dat zijzelf gretig complottheorieën produceren als het gaat om Poetin of Saddam Hoessein of ‘extreemrechts’.
Samenzweringstheorieën houden soms correct verband met feiten, en soms incorrect. Ze bieden echter geen allesomvattende verklaring voor wereldwijde gebeurtenissen. Ze raken de essentie van het probleem niet. De kern van het probleem ligt in het rationalisme en de daarmee gepaard gaande menselijke arrogantie. En deze overmoed is zeker niet het voorrecht van ‘de elite’. Het is zelfs typerend voor het complotdenken zelf, dat uiteindelijk de essentie van sociale dynamiek probeert te vangen door middel van een rationalistische constructie. En juist daardoor valt het complotdenken, net als het dominante discours, ten prooi aan een Babylonische [spraak-, red.] verwarring*. Net als het dominante discours slagen ze er niet in om echte vrede te brengen met betrekking tot de Werkelijkheid die zich in dit historische tijdperk steeds meer van achter de Sluier van Schijn opdringt.
*onbegrip tussen mensen en het niet snappen waar de ander het over heeft
In tijden waarin Amerika gevaarlijk op een burgeroorlog afstevent, is het gouden advies: laat je niet verleiden door de mogelijkheid van geweld. Blijf kalm en beheerst. En blijf praten. Totalitarisme ontmenselijkt; de enige remedie tegen totalitarisme is om altijd een mens te herkennen in de Ander. Ook in de totalitaire Ander. Wat er gaande is, is historisch. Sta aan de goede kant van de geschiedenis. Dit is niet de kant van de Democraten of de kant van de Republikeinen, het is niet de kant van Trump of de kant van Harris; het is de kant van de mensheid, het is de kant van degenen die niet zo overtuigd zijn van hun eigen woorden dat ze geen ruimte meer vinden voor de woorden van de Ander om te bestaan.