Alweer een covidbooster op komst: heeft dat nog zin?
Door Jan B. Hommel
Dit artikel verscheen eerder op LinkedIn
Het sprookje van de zeer complexe immunologie en de bijzonder simpele wetenschapsjournalist.
Inleiding
Ik heb natuurlijk wel vaker commentaar gegeven op de journalistieke pareltjes van Maarten Keulemans en elke keer neem ik me opnieuw voor om daar mee op te houden. Simpelweg omdat het geen zin heeft, en de lezers allang in twee kampen verdeeld zijn: de mensen die Maarten adoreren en de mensen die hem verafschuwen. Ik behoor niet tot de eerste groep. Bovendien bestaat het grote gevaar dat het een herhaling van zetten is die niets verandert aan de patstelling tussen beide groepen. Maar in bijgaand artikel staan weer zoveel versimpelingen en onjuistheden dat ik het toch niet kon laten om er iets over te zeggen. Want het zijn volgens Maarten ‘de laatste inzichten op een rij’. En, u raadt het vast al, daar valt wel wat op af te dingen.
Aan de hand van een aantal quotes en stellingen in het artikel neem ik u mee in de wonderlijke sprookjeswereld van Maarten Keulemans.
Het begint meteen al in de tweede alinea. Daar komt een immunoloog uit het Erasmus aan het woord. En die houdt er een bijzondere redenatie op na.
“Dat zal de bescherming tegen het krijgen van het virus in elk geval tijdelijk verhogen en het risico op ziekenhuisopname en sterfte drastisch verlagen, verwachten experts. Geen overbodige luxe, zegt immunoloog Gijsbert van Nierop van het Erasmus MC. De eerdere vaccinaties boden immuniteit tegen het oorspronkelijke coronavirus uit Wuhan. Nu gaat het erom dat ons immuunsysteem de nieuwere varianten beter leert kennen. Dát is waarom de booster zinnig is.”
Ik weet nu al niet meer waar ik moet beginnen. Waar leidt deze Van Nierop uit af dat het risico op ziekenhuisopname en de sterfte drastisch zullen dalen? Zelfs de oorspronkelijke registratietrials konden dit niet laten zien, omdat ze daar onvoldoende power voor hadden. Daarna zijn er geen goede gerandomiseerde trials meer uitgevoerd. Dat lijkt me dan ook nogal een uitspraak, en in ieder geval een uitspraak die op niets anders gebaseerd is dan op op wensdenken. Vrijwel iedereen is namelijk met het virus in aanraking geweest, en kwalitatief goed onderzoek naar het effect van vaccinatie in de endemische fase waarin we nu zitten, is er niet. Dat zijn de kale feiten.
De tweede uitspraak is dat het oude vaccin bescherming bood tegen de Wuhan-variant. Dat is waar, maar waarom werd er dan maar liefst twee jaar doorgevaccineerd met deze variant, terwijl de Wuhan-variant in de realiteit al heel snel uit beeld verdween en vervangen werd door de alfa-, delta en de omikronvariant? Wat van Nierop hier zegt, is aantoonbaar onzin. Een antigeen dat geleidelijk verandert (antigenic shift) verdwijnt voor het immuunsysteem niet onmiddellijk uit beeld als er kleine veranderingen in optreden. Want antistoffen zijn altijd gericht tegen meerdere delen van dit antigeen, niet tegen één deel. Bij een kleine verandering verliest een (klein) deel van de antistoffen zijn werking, maar niet alle antistoffen.
Dan de derde uitspraak. Het is werkelijk kinderlijk simplisme, deze stelling: ‘Nu gaat erom dat ons immuunsysteem de nieuwere varianten beter leert kennen’. Waar Van Nierop op doelt is natuurlijk het fenomeen van ‘immunologic imprinting’ ofwel ‘original antigenic sin’. Dat is het fenomeen dat het immuunsysteem geprimed wordt op het eerste antigeen dat het aangeboden krijgt, en minder sterk op elke volgende variant die een klein beetje anders is. Het is de jas van het virus, die een klein beetje verandert, maar die verandering wordt niet of niet goed opgemerkt door het immuunsysteem. En de immuunrespons blijft dus gericht tegen de oude jas.
Waar het om de priming gaat, is die voor iedere volgende persoon anders. Want een deel is geprimed door de Wuhan-variant in het vaccin, maar er zijn ook mensen die geprimed zijn al voor de vaccinatie, bijvoorbeeld door de alfa-variant, de delta-variant en wellicht zelfs met de omikronvariant. Misschien is het zo dat het immuunsysteem van de mensen die met de eerste varianten geprimed zijn, de XBB-variant als dusdanig anders ziet dat het hier een goede specifieke immuunrespons op geeft, maar zeker is dat allerminst. Wat de vaccinatie met de XBB-variant teweeg zal brengen, is dan ook onbekend. Net zomin of we weten of het nog iets toevoegt aan de kwaliteit van de bestaande immuunrespons.
Dan de kinderarts Patricia Bruijning, die ik bij herhaling betrap op volstrekt ridicule redeneringen.
‘We krijgen het allemaal. Soms heb je er weinig last van, soms wat meer. Maar er zijn fases in je leven waar zelfs een milde infectie je een heleboel ellende kan bezorgen. Er is niks op tegen als mensen zich goed beschermen.’
Een milde infectie, die je desondanks veel ellende kan bezorgen. Is dit een echte dokter die dit zegt? Volgens mij heet dat per definitie een matige tot ernstige infectie. Of zou ze doelen op LongCovid? Waarvan allerminst vaststaat dat vaccinatie daartegen beschermt. Wie het weet, mag het zeggen.
Maarten gaat verder:
“Vervelend is wel: harde cijfers hoe goed de nieuwe booster precies beschermt, zijn schaars. Volgens cijfers van fabrikant Moderna zorgt de booster voor ruwweg een vertienvoudiging van de hoeveelheid antistoffen tegen de belangrijke varianten van het moment. Maar onduidelijk is hoe lang die bescherming duurt, en wat voor nieuwe varianten er komen.”
Warempel. Maar het klopt. We weten niet hoe goed de nieuwe booster beschermt. Sterker nog, we weten helemaal niet of de booster iets toevoegt aan de bestaande bescherming. Want we hebben geen goed gecontroleerd onderzoek. En dat een stijging van de antistoffen niet goed correleert met de werkelijke bescherming tegen een volgende infectie in het echte leven, mag ook duidelijk zijn. Uit een Franse studie blijkt dat een tweede booster bij mensen ouder dan 60 jaar kortdurend enige bescherming biedt tegen symptomatische infecties ten opzichte van de eerste, als deze 181-210 dagen geleden is gegeven. Maar die bescherming duurt maar kort en wordt na een maand of vier zelfs negatief. Dat wil zeggen dat de tweede booster een minder goede bescherming biedt tegen symptomatische ziekte dan wanneer men het bij een eerste booster had gelaten.
En dat is in lijn met een andere studie die laat zien dat de kans op een hernieuwde infectie toeneemt met iedere volgende booster. En ja, op de studie valt wel het een en ander af te dingen maar, zoals de auteurs zelf ook zeggen, het effect laat zich niet makkelijk wegredeneren. En het is niet de enige studie die dit laat zien. Of het iets te maken heeft met de inductie van IgG4, en daarmee de ontwikkeling van tolerantie, weten we niet, maar het is een voor de hand liggende gedachte.
Effectiveness of the Coronavirus Disease 2019 Bivalent Vaccine
Natuurlijk hindert Maarten dat niet om nog met een artikel aan te komen zetten over het effect van vaccinatie op de transmissie: een studie uit 35 gevangenissen in de VS in de periode eind 2021 – begin 2022. Ik ga deze studie niet in extenso bespreken, maar ik haal alleen de observatieperiode eruit. Die is vijf maanden. En het gaat om grotendeels mensen die de basisserie hebben gehad, en een klein deel de eerste booster. Dat is niet de situatie waarin we nu zitten. We hebben het nu over de vijfde prik voor mensen boven de 60.
Title: Infectiousness of SARS-CoV-2 breakthrough infections and reinfections during the Omicron wave
En ik denk dat ik niet de enige ben die in zijn omgeving meerdere mensen kent die zich meerdere keren hebben laten vaccineren, en desondanks elke volgende keer dat COVID-19 voorbij komt opnieuw de klos zijn, waarbij mensen ook echt opnieuw ziek worden. Ik heb al eens een voorbeeld gegeven uit de lekenpers waarbij iemand in totaal tien episodes van COVID-19 doormaakte, waarvan negen in de laatste tien maanden, waarbij ze steeds opnieuw echt fors ziek was, en ze in arren moede maar drie maanden in isolatie ging, in de hoop dat ze dan in de periode tot haar vijfde vaccinatie niet opnieuw ziek zou worden. Over averechts gesproken.
Ten positive tests and counting: The mystery of why some people just keep catching COVID
En dan hebben we het alleen nog maar over de ziekte-specifieke effecten van vaccinatie. En of de methode waarmee de vaccinatie-effectiviteit erg betrouwbaar is, valt nog te bezien. Peter Doshi liet al zien dat de vertekening in dergelijke studies zo groot kan zijn, dat van een vaccin dat in werkelijkheid geen enkel effect heeft, een vaccineffectiviteit van 51% gemeten kan worden. En of vaccinatie zelfs maar het minste effect heeft op de all-cause mortality weten we al helemaal niet.
Sources of bias in observational studies of covid-19 vaccine effectiveness
En voor wie het naadje van de kous wil weten, zou ik willen aanraden om de oorzaken van vertekening te zetten naast de methoden die in de studies gebruikt worden van de CDC, die Maarten graag aanhaalt. Het kopje ‘Case-counting Window Bias’ volstaat hier.
Maar Van Nierop is nog niet klaar:
“‘Boosteren is zeker zinnig, om beschermd te blijven tegen een breed scala aan varianten. Maar die 95 procent bescherming die je zag na de allereerste proeven met de allereerste vaccins, die gaan we niet meer halen.”
Ja. 95% relatieve bescherming. Maar niet op harde uitkomstmaten als ziekenhuisopnames, IC-opnames of overlijden. Want daartoe hadden de registratiestudies niet de benodigde power. Maar het getal blijft maar rondzingen.
“Daardoorheen speelt iets ingewikkelds. Steeds duidelijker is dat het doormaken van de infectie het afweersysteem beter op scherp zet dan de booster doet. ‘Vaccins zijn alleen gericht tegen de uitsteeksels van het virus. Terwijl mensen die een infectie doormaken, alle eiwitten van het virus zien’, zegt Van Nierop. ‘Je prikkelt dan op meerdere manieren je immuunsysteem.’
Werkelijk hoopvol. Je had het niet kunnen dromen. De gezondheidsraad is bij. Want mensen die wél hun literatuur bijhielden, wisten dit al sinds 24 augustus 2021, de dag dat de preprint van het volgende artikel online kwam:
Hybride immuniteit
“Het allerbeste beschermt overigens nog ‘hybride immuniteit’, blijkt uit vrijwel alle studies: ziek worden door het virus en daarna een boosterprik halen – of andersom. Die immuniteit zorgt ervoor dat de beschermde een jaar later nog altijd meer dan 95 procent beschermd is tegen ernstige corona, en voor haast 50 procent tegen het virus sowieso opnieuw krijgen.”
Nog een uitspraak die regelmatig terugkomt. Maarten verwijst daarbij naar een systematische review van cross-sectionele, case-control en cohort-studies in The Lancet van januari 2023. Met dit soort studies moet men altijd heel goed oppassen. Want men kan nog zo’n mooie review schrijven, als de kwaliteit van de onderliggende studies niet deugt, maakt een review die kwaliteit niet hoger. En men hoeft niet zo heel lang te zoeken naar redenen om aan de resultaten van deze systematische review niet al te veel waarde te hechten. Men hoeft alleen de sectie ‘Limitations of the study’ te lezen. Ik haal de allerbelangrijkste eruit, omdat dit een absolute doodzonde is in observationeel onderzoek: een matching die niet deugt, of zoals in dit geval, simpelweg ontbreekt.
“Schaarse gegevens maakten ook gestratificeerde analyses naar leeftijd, geslacht, etniciteit, ernst van de primaire infectie en bescherming tegen de verschillende omicron-subvarianten onmogelijk. Stratificaties naar demografische kenmerken van deelnemers werden vaak weggelaten door onderzoekers en moeten consequent worden gerapporteerd.”
Het is dus niet eens zo dat we appels met peren vergelijken, we weten überhaupt niet wat er met elkaar vergeleken is in deze systematische review. Het is eigenlijk een gotspe dat dergelijke analyses gepubliceerd worden, temeer omdat een enorme vorm van vertekening gegeven kan worden door een effect dat heel goed bekend is: ‘het healthy vaccinee effect’. Hetgeen wil zeggen dat mensen die zich laten vaccineren over het algemeen gezonder zijn dan mensen die zich niet laten vaccineren. Het ontbreken van de stratificatie maakt de review dan ook in één klap waardeloos. Maar ach, hij kwam wel van pas in het verhaaltje van Maarten, en dus voert Maarten hem gewoon op zonder naar de methodologie te kijken.
Zwangeren
En dan de zwangeren. Wederom verwijst Maarten naar een grote studie waaruit zou blijken dat zwangere vrouwen die COVID-19 doormaken een veel grotere kans op ziekte, intensive-care-opname, longontsteking en trombose. Verder zou het doormaken van COVID-19 door de zwangere het risico verhogen dat de zuigeling te vroeg geboren werd, op een neonatale care-unit werd opgenomen of te vroeg geboren werd.
Maar ook hier hoef je niet lang te zoeken naar factoren die de resultaten sterk kunnen beïnvloeden. Want slechts in vier van de twaalf studies heeft men de Body Mass Index (BMI) vóór de zwangerschap gemeten, een van de belangrijkste risicofactoren voor een ernstig verlopende COVID-19, maar óók voor het doormaken van een gecompliceerde zwangerschap. Het zal niet verbazen dat het percentage ernstige obesitas (BMI > 30) in deze vier studies hoger is in de groep zwangeren die COVID-19 doormaakte. Daar wordt in de analyse voor gecorrigeerd, zo schrijven de auteurs, en dat zou geen verschil maken: maar die correctie wordt wel uitgevoerd aan de hand van vier van de twaalf studies. En bij die acht studies waarbij de BMI niet bepaald is, is er een studie uit de VS, één uit Turkije en één uit Zuid-Afrika. Drie landen met een hoge tot zeer hoge prevalentie van obesitas. En dus weten we helemaal niet of de correctie voor het percentage zwangeren met ernstige obesitas wel adequaat is: van acht van de twaalf studies weten we niet hoe groot het verschil is tussen zwangeren die de infectie doormaken en zwangeren die de infectie niet doormaken. We weten dus niet in hoeverre obesitas de vertekende factor is tussen enerzijds de uitkomstmaten – ernstige ziekte van de zwangere en een gecompliceerde zwangerschap of bevalling – en het doormaken van COVID-19. Obesitas verhoogt namelijk het risico op beide.
Maar zelfs daar gaat het eigenlijk helemaal niet om: ik wil best geloven dat bij zwangere vrouwen die voor het eerst COVID-19 doormaken de kans op allerlei complicaties groter is. Maar de vraag is of dat nu nog steeds het geval is, nu vrijwel iedereen een eerste infectie heeft doorgemaakt. Want in welke periode werden deze studies uitgevoerd? Ook dat is bijzonder relevant: voor het overgrote deel in 2020 en de eerste maanden van 2021. Of de meta-analyse nu goed of slecht is, en of de uitkomsten nu wel of niet betrouwbaar zijn, ze zijn simpelweg niet meer relevant voor de fase van de pandemie waar we nu in zitten: ofwel, die pandemie is ten einde, en vrijwel elke vrouw die nu zwanger wordt, is of gevaccineerd en/of heeft de infectie doorgemaakt. Iets dat Maarten even vergeet te vermelden.
Wetenschapsjournalist noemt zich dat.
En ach, een diepe zucht, weer de opmerking dat een hartspierontsteking of ontsteking van het hartzakje vaker voor zou komen na het doormaken van COVID-19 dan na vaccinatie. Ik heb er al heel vaak iets over gezegd, dus ik zal het kort houden. Het aantal gevaccineerden kan men heel nauwkeurig bepalen, maar geldt dat ook voor het aantal mensen die de infectie doormaken? Want hoe werd dit gemeten? Voor het overgrote deel op basis van een positieve testuitslag op de rtPCR. Waarvan we weten dat het een onderschatting van vijf tot tienmaal het werkelijke aantal mensen is die de infectie doormaakt. Dat is niets nieuws, en dat zou ook Keulemans kunnen weten. Bovendien wordt een hartspierontsteking pas aan vaccinatie toegewezen als alle andere mogelijke oorzaken zo goed mogelijk werden uitgesloten: het is een diagnose per exclusionem. Maar geldt dat ook voor een myocarditis in het kader van COVID-19? Dat is maar de vraag. In een aantal studies worden databases bevraagd en is de combinatie van de diagnose myocarditis en een positieve testuitslag op de rtPCR voldoende om de diagnose toe te schrijven aan COVID-19. Een lachwekkende constatering, omdat dat bij lange na niet genoeg is om dit toe te schrijven aan een infectie met SARS-CoV-2. En zelfs met deze tekortkomingen in de studies die Maartens punt onderschrijven, klopt het niet voor de leeftijdsgroep van jonge mannen tussen pakweg 16 en 30 jaar. Daar is de incidentie na vaccinatie simpelweg hoger.
En dan is er nog een grote en goed uitgevoerde retrospectieve studie die de incidentie van een hartspierontsteking en ontsteking van het hartzakje vergelijkt tussen de periode voorafgaand aan COVID-19 en een periode in 2020. Die laat geen verschil zien. Maar wat Maarten niet goed uitkomt, laat hij gewoon achterwege.
En wellicht is Maarten ook vergeten dat we inmiddels bij de vijfde prik zijn? En dat de kans op een myocarditis bij elke injectie weleens toe zou kunnen nemen? Moet ik dit allemaal nog eens zeggen? Ik denk het niet. Ach, die Maarten. Het is en blijft een hopeloos geval, die geen enkele studie op waarde kan schatten, simpelweg omdat hij niets van medisch-wetenschappelijk onderzoek begrijpt.
Myocarditis na COVID19. Torturing the data until they speak’
Zijn we er dan bijna? Godzijdank wel. Nog één dingetje. De veiligheid van vaccinatie bij zwangeren. Ik heb niet veel puf meer. Gelukkig ben ik na het lezen van de methoden al klaar. Want laten we even kijken wanneer de vaccinaties werden gegeven:
“Van degenen die tijdens de zwangerschap werden gevaccineerd, werden de meeste personen (50,4% van de gevaccineerden) in het derde trimester gevaccineerd, terwijl 45,6% in het tweede trimester werd gevaccineerd en slechts 3,9% in het eerste trimester.”
In welke periode van de zwangerschap zijn we in de geneeskunde het meest voorzichtig met allerlei medicatie? Juist, in het eerste trimester, omdat dat de periode van de embryogenese is. De periode waarin alle organen gevormd worden. Dat is de periode dat Softenon zijn kwalijke effecten had, níet daarna. Het is ook de periode waarin de meeste spontane abortussen optreden, het selectiecriterium van moeder natuur als er iets in de aanleg niet goed gaat: Maarten weet het niet, Maarten snapt het niet, en Maarten zal het ook nooit snappen.
Het eerste trimester, de periode waarin slechts 3,9% van de vrouwen in deze studie gevaccineerd werd. En warempel, hoewel ik het al bedacht had voordat ik verder las, je hoeft het niet eens zelf te bedenken, want dat doen de auteurs al voor je:
Ach, en dan zie ik een moleculair bioloog tijdens een hoorzitting van de Amerikaanse Senaat, een wetenschapper gespecialiseerd in de genetica van kanker, die zich ernstig zorgen maakt over de hoeveelheid DNA, in de vorm van plasmiden en DNA-fragmenten, die in hoge concentraties – veel meer dan de toegestane hoeveelheden – aanwezig is in het Pfizer-vaccin. Een norm die ook nog eens niet bedoeld is voor deze toepassing zoals hij zegt. Hij maakt zich ernstig zorgen, omdat dit volgens hem een schot hagel is waarbij grote hoeveelheden kleine stukjes lichaamsvreemd DNA afgeschoten worden op het genoom van de menselijke cel, en dat dit mogelijk tot incorporatie van die kleine stukjes DNA in het eigen genoom leidt. Met alle mogelijke gevolgen van dien, zoals bijvoorbeeld de ontwikkeling van kanker, maar in het geval dat dit bij eicellen en spermacellen gebeurt, ook iets dat bij het nageslacht bijzonder vervelende gevolgen zou kunnen hebben. En wellicht al heel vroeg in hun leven. Hij zegt niet dat het zeker is dat dit gebeurt, maar gezien zijn kennis en ervaring acht hij het wel aannemelijk dat dit gebeurt. De ouders en kinderen van de man zijn gevaccineerd, en hij zegt met de kennis van nu dat hij in ieder geval zijn kinderen niet opnieuw zou laten vaccineren. En ik denk dat zijn lichaamstaal nog veel zorgwekkender is dan wat hij zegt.
Kijk en oordeel zelf.
Hij denkt niet dat er kwade opzet in het spel is. Men heeft er gewoon niet over nagedacht dat dit zou kunnen gebeuren. Dat ben ik met hem eens, want ik denk dat verreweg de meeste rampen in de menselijke geschiedenis ontstaan zijn door een combinatie van domheid, zelfoverschatting en een tekort aan kennis. Maar vast staat dat Pfizer dit geweten heeft: ze hebben namelijk geprobeerd om dit probleem op te lossen.
SC Senate Hearing – USC Professor Dr. Phillip Buckhaults
Maar Maarten weet van dit alles niks. Hij weet het niet, en hij wil het ook niet weten. Hij is inmiddels vijf injecties verder: is dit cognitieve dissonantie?
Ik zou me zorgen maken, als ik Maarten was. Maar het is niet mijn probleem, en ik kijk met veel belangstelling toe. Ik zie wel hoe de geschiedenis gaat oordelen over dit massale experiment. Ik vrees niet zo heel gunstig.