Door Paul Frijters, Gigi Foster en Michaël Bakker
Het originele Engelstalige artikel is op 12 maart 2023 op Brownstone gepubliceerd.
Het bestuur heeft op elk niveau een gruwelijk dieptepunt heeft bereikt. Westerse elites die zich verschansen in zowel internationale als nationale bureaucratieën is de macht verleend om elke vorm van bedreiging van de gezondheid te misbruiken om bevolkingen van hun vrijheid te beroven en hen bovendien enorme financiële kosten op te dringen. Deze “Deep State”-bureaucratieën hebben zich tegelijkertijd met elkaar en met het grootkapitaal verstrengeld, waardoor een ingewikkelde, zelf-groeiende kluwen van verbanden is ontstaan die schijnbaar onmogelijk te ontwarren zijn, vergelijkbaar met de legendarische gordiaanse knoop. Bedrijven en hun effectieve dochterondernemingen, inclusief overheidsbureaucratieën, handelen nu alsof ze allemaal aandelen in elkaar hebben, wat in feite ook zo is. Deze netwerken van macht en middelen zijn grotendeels ongrijpbaar voor politici omdat ze, zelfs als ze erin geïnteresseerd waren, geen tijd hebben om de complexiteit ervan te begrijpen.
Denk bijvoorbeeld aan de levering van uniformen aan het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse Veiligheid, of de levering van bestek en serviesgoed aan het Amerikaanse ministerie van Defensie, dat, naast onder andere oorlogswapens, jaarlijks 500.000 stuks bestek koopt. Deze vallen onder het Kissell-amendement van 2009, het Berry-amendement van 1941, de Buy American Act van 1933, diverse WTO-vrijhandelsverdragen (WTO: Wereldhandelsorganisatie, red) die de VS in de loop der jaren hebben ondertekend, en de overeenkomst tussen de VS en Mexico en Canada (USMCA) van 2020. Zij hebben gezamenlijk geleid tot volledige of bijna volledige monopolies voor binnenlandse producenten voor sommige producten, zoals VF Imagewear voor uniformen en Sherrill Manufacturing voor bestek. Politici wordt slecht beleid met de paplepel ingegoten, maar alleen met de meest gemartelde lepels.
In een vorig wanhoopsartikel stelde Jeffrey Tucker dat verkiezingen niet het antwoord zijn, op wie er ook gestemd wordt, simpelweg omdat onze immense moderne bureaucratie onafhankelijk van de politiek opereert, er enigszins ongevoelig voor is, en manieren vindt om politici die ideeën voor verandering naar voren brengen te omsingelen en hun impact te stoppen.
Volgens historische verslagen hakte Alexander de Grote de gordiaanse knoop gewoon door in plaats van te proberen hem te ontwarren. Waar is Alex als je hem nodig hebt?
Een nuttige structuur, uitgegroeid tot een monster
Hoe ontstaat dit soort verstrengeling en waarom is hervorming zo moeilijk?
Het diepere probleem is dat de enorme omvang en complexiteit van grote systemen zoals onderwijs, gezondheidszorg en defensie het onmogelijk maken dat een enkele persoon of een enkel team deze systemen in hun totaliteit begrijpt. Dat inzicht staat nu bekend als het probleem van de belichaamde kennis: net zoals een lichaam zijn eigen afweermechanismen heeft zonder dat de geest weet hoe dat in zijn werk gaat, zo kunnen bureaucratieën waardevolle diensten leveren (bijvoorbeeld op het gebied van onderwijs, defensie en volksgezondheid) zonder dat één persoon of team weet hoe dat in zijn werk gaat. Integendeel, ieder van de honderden specialisten begrijpt een klein deel van het volledige plaatje, waarbij de details van dat plaatje voortdurend veranderen met de in- en uitstroom van personeel en technologie.
Omdat niemand deze systemen begrijpt, kunnen insiders noodgevallen en andere excuses verzinnen om ze uit te breiden totdat de bevolking er genoeg van heeft, een inzicht dat door William Niskanen onder de aandacht werd gebracht. We zijn nu op het punt dat Niskanen in de jaren 1970 voorspelde: “bureaucratieën zijn dusdanig gegroeid dat ze niet langer een netto voordeel zijn voor de samenleving”.
En, als niemand een systeem echt in zijn geheel begrijpt, is het moeilijk te weten waar de grootste problemen zitten. Hoe kun je vaststellen welke stukjes rot zijn en wie corrupt is, als alles zo verstrengeld is? Er wordt aan zoveel touwtjes getrokken dat het vrijwel onmogelijk is degenen die aan de touwtjes trekken te identificeren, of erachter te komen of ze überhaupt bestaan.
Corruptie in een zeer complex systeem ontstaat op een manier die bij economen bekend staat als “marktontdekking”: na verloop van tijd zijn degenen die het meest profiteren van de corruptie van bepaalde onderdelen van deze gigantische systemen degenen die manieren hebben gevonden om ze te corrumperen. Met vallen en opstaan hebben topambtenaren en vermogende buitenstaanders vastgesteld op welke knoppen moet worden gedrukt om tot wederzijds voordelige resultaten te komen, en hebben zij zich georganiseerd om die knoppen te controleren en ze voor anderen verborgen te houden. Veel corruptieknoppen zullen niet algemeen bekend zijn. Immers, hoe beter de corruptie verborgen is, hoe langer de betrokken spelers hopen van de voordelen van die corruptie te genieten.
Een bekende corruptietactiek is de draaideur. Duizenden ambtenaren zijn nu afkomstig uit bepaalde delen van de particuliere sector die profiteren van hun corruptie. Loyce Pace bijvoorbeeld, de assistent-secretaris voor wereldwijde zaken van de HHS [Amerikaanse ministerie van Gezondheidszorg en Sociale zaken, red] en de persoon die verantwoordelijk is voor het overtuigen van de Wereldgezondheidsorganisatie om de winsten van Big Pharma een permanent onderdeel te maken van het systeem, kwam in die positie vanuit de functie van uitvoerend directeur van een lobbyorganisatie van de gezondheidsindustrie, de Global Health Council. Een vos werd hoeder van het kippenhok, uitgenodigd door democratisch gekozen politici. Open Secrets, een non-profit groep die de draaideur in de gaten houdt, zegt: “Ambtenaren die overstappen naar een carrière als lobbyist (en weer terugkeren) komen van uiteenlopende instanties als het Ministerie van Defensie, NASA en het Smithsonian Instituut.”
Hieraan gerelateerd hebben politici een prikkel om onafhankelijke zelfanalyse-eenheden binnen de overheidsbureaucratie, zoals rekenkamers, te gronde te richten. Zij kunnen dat ruïneren verkopen aan hun geldschieters, en door te voorkomen dat schandalen worden ontdekt hun publieke imago onberispelijk houden. Een typisch voorbeeld is dat in de Australische staat Queensland de anticorruptiecommissie na de hervormingsperiode van de jaren tachtig door toedoen van politici van beide grote politieke partijen haar daadkracht verloor, zoals voormalig rechter Tony Fitzgerald verbitterd zei, die die hervormingen van de jaren tachtig leidde. De beproefde werkwijze om zelfkritische eenheden binnen de overheidsbureaucratie te corrumperen is om een van de onbetrouwbare hooggeplaatste functionarissen de leiding te geven, de bevoegdheid om besluiten te nemen te verminderen, de financiering te verminderen, te legaliseren wat eerst illegaal was en klokkenluiders te straffen.
De resultaten van deze aanpak zien we nu in het hele Westen. In Griekenland bijvoorbeeld zijn belastingcontroles van meer dan vijf jaar geleden ongrondwettig en de journalist die de lijst onthulde van vermogende Grieken die hun belastingen ontdoken, werd door de overheid voor de rechter gesleept. Edward Snowden ontliep een gevangenisstraf voor het onthullen van corruptie in de VS, maar Julian Assange niet, en noch de Democratische, noch de Republikeinse president bood deze klokkenluiders gratie aan. Het is steeds hetzelfde verhaal, al decennialang.
Hoe erg is het?
De problemen zijn nog erger dan dit sombere beeld schetst. Niet alleen zijn de leiders van onze overheidsinstellingen in de macht van en ondergeschikt gemaakt aan speciale belangengroepen, maar de structuur van het functioneren van zowel de politiek als de bureaucratie zelf is, procedureel en technologisch, in handen gekomen van speciale belangengroepen. Deze machtsmechanismen worden door niemand volledig overzien, hebben de komende decennia gevolgen en zijn vrijwel onmogelijk te ontwarren.
Denk aan de duizenden internationale verdragen waaraan de VS gebonden is en die collectief de toekomstige generaties vastleggen op het gebied van belastingheffing en regulering van industrieën. Bovendien sluiten de VS naar schatting nog eens 200 internationale verdragen per jaar, vele opgesteld door speciale belangengroepen om hun toekomstige winsten veilig te stellen ten koste van de bevolking.
Denk ook aan het gebruik van technologie ontwikkeld door het bedrijfsleven om vitale infrastructuur en de wapenindustrie te runnen, waarbij de voortdurende functionaliteit afhangt van onderhoud en verbeterde versies. Denk aan de duizenden “publiek-private partnerschappen” die in wezen door particuliere partners worden opgezet en erdoor worden gedrukt door omgekochte politici, waardoor toekomstige generaties vastzitten aan buitensporig dure tolwegen, medicijnen, breedbandinternet, enzovoort.
In een dergelijke omgeving kan men niet een paar corrupte delen van de overheidsbureaucratie isoleren, deze eruit halen en opnieuw beginnen. Het systeem is verstrikt geraakt juist zodat een dergelijke oplossing onmogelijk is: voor een serieuze hervorming “van buitenaf” zouden niet alleen alle belangrijke departementen, inclusief het leger, moeten worden afgeschaft, maar ook de juridische structuren en de grote bedrijven die rond de overheidsbureaucratie zijn gegroeid. Zelfs door te fluisteren over dergelijke zaken zou je op de radar komen van het veiligheidsapparaat en de propagandamachines van zowel de regering als het grootkapitaal . Pas op dat jou niet hetzelfde lot treft als dat van Edward Snowden en Julian Assange.
Schijnbaar eenvoudige oplossingen, zoals politici het recht geven ambtenaren op staande voet te ontslaan, kunnen we wel vergeten. Daarnaast verbetert de situatie niet door onwetende en corrupte politici nog meer macht te geven. Echte hervormingen zullen drastisch moeten zijn en zullen alleen onder dramatische omstandigheden ontstaan.
We weten hoe dit gaat
Het was precies zo in de Sovjet-Unie in de jaren tachtig en in het Oostenrijks-Hongaarse Rijk in de eerste tien jaar van de vorige eeuw. Elk klein onderdeeltje van het enorme overheidsapparaat was volledig verstrengeld met andere stukjes, zodat de hele monsterlijke knoop uiteindelijk onveranderbaar werd.
Franz Kafka werkte in het Oostenrijks-Hongaarse Rijk en werd wanhopig van de onzinnige bureaucratie. Zijn postuum gepubliceerde boek “Het proces” (geschreven in 1914/1915) gaat over iemand die door een verre autoriteit wordt beschuldigd van een misdaad die noch aan de hoofdpersoon noch aan de lezer wordt onthuld. De hoofdpersoon krijgt niet eens te horen waar de rechtbank is en vindt deze uiteindelijk op de zolder van een overheidsgebouw, vol bureaucraten die zich ergeren aan het feit dat de hoofdpersoon te laat is voor zijn eigen proces. Het boek beschrijft de ene absurditeit na de andere, waardoor het woord “kafkaësk” ontstaat als beschrijving van een onbegrijpelijke, door zichzelf geobsedeerde bureaucratie.
Friedrich Hayek, van een generatie na Kafka, werkte ook even binnen die Oostenrijks-Hongaarse bureaucratie, en wanhoopte eveneens. Hij concludeerde dat men de overheidsbureaucratie nooit zo groot of verstrengeld moet laten worden, een inzicht dat hij in zijn boek “The Road to Serfdom” verschafte. Hayek stond vooral bekend om zijn argument dat bureaucratieën zich niet bewust zijn van de schade die hun acties elders veroorzaken.
Noch de genialiteit van Kafka, noch die van Hayek maakte ook maar enig verschil. Wat het Oostenrijks-Hongaarse Rijk uiteindelijk uit de problemen hielp, was de totale nederlaag op de slagvelden van WO I en WO II, waardoor situaties ontstonden voor echte hervormingen door hun veroveraars (de Amerikanen namen het Oostenrijkse deel over en de Sovjets het Hongaarse deel). Dat kunnen de voordelen van een militaire nederlaag zijn.
De situatie in de Sovjet-Unie was net zo erg, maar in tegenstelling tot het Oostenrijks-Hongaarse Rijk, deden sommige hooggeplaatste functionarissen tegen het einde serieuze pogingen om het te repareren. De Sovjetleiders onder leiding van Gorbatsjov probeerden in de jaren tachtig echt een uitweg te vinden uit de knoop van de Sovjet-economie, zoals mensen in aangewezen regio’s toe te staan stapels wetten te negeren en te experimenteren met economische hervormingen. Dit alles mocht niet baten, want het monsterlijke systeem zelf saboteerde elk experiment, waardoor Gorbatsjov het systeem in wezen liet instorten en er een chaos van maffiosi en nationalistische krachten ontstond.
Deze voorbeelden illustreren de, historisch gezien, normale manieren waarop een volledig corrupt, verstrengeld systeem uiteindelijk onder zijn eigen gewicht instort.
Onze huidige situatie is vergelijkbaar en nijpend. We leven in een oceaan van onzin die zo diep is dat weinigen enig idee hebben welke kant boven of beneden is. Toch is de beproefde oplossing van een totale nederlaag of ineenstorting, zoals in het Oostenrijks-Hongaarse Rijk of de Sovjet-Unie, niet aantrekkelijk.
Hoe ontwar je de knoop?
Zonder de mogelijkheid om Alexander de Grote zijn zwaard te kunnen lenen, gaat het uit de gordiaanse knoop halen van westerse samenlevingen ons boven de pet, maar we kunnen wel een paar adviezen geven over hoe te beginnen. Hier volstaan we met korte beschrijvingen, met de belofte om meer details te geven in de toekomst.
- We moeten nadenken over hoe we gespecialiseerde hulp in het systeem kunnen krijgen. Uiterst belangrijk is dat we niet het hele systeem hoeven te begrijpen om de drijfveren te veranderen die momenteel de acties binnen het systeem aansturen. Eén manier om die drijfveren te veranderen is over te stappen op een ander systeem om de mensen aan de top van organisaties binnen de knoop te benoemen. We zouden de huidige systemen die dergelijke benoemingen gebruiken om politieke loyaliteit en grote belanghebbenden te belonen, kunnen vervangen door een systeem waarin gewone burgers een veel directere rol spelen bij benoemingen. Om dit te laten lukken, zouden we het moeten doen op een manier die de algemene bevolking motiveert om op te letten en ergens moeite voor te doen. Jury’s van maximaal 20 personen gebruiken om iemand in een bepaalde functie te benoemen kan werken; verkiezingen waaraan tientallen miljoenen mensen geen echte aandacht besteden, in de hoop dat alle anderen dat wel doen, zal niet werken. Als we het goed doen, zullen jury’s van het publiek tienduizenden bestuurders en topmanagers in de publieke sector voortbrengen die ons dienen in plaats van het geld en de politieke macht van buitenaf te dienen. Die tienduizenden zouden de ruggengraat vormen van een nationale vernieuwingsdrang. Geen enkel individu kan de hele knoop overzien, maar gezamenlijk kunnen die duizenden dat wel. We hebben hun hulp nodig.
- We moeten nadenken over een grootschalige afschaffing van nationale en regionale verplichtingen. We zouden op een min of meer grootschalige manier grote aantallen wetten, internationale verdragen, publiek-private partnerschappen, verordeningen en arbeidscontracten kunnen schrappen. Misschien komt er een tijd dat we slechts een minimum aantal wetten en verordeningen goedkeuren en van geval tot geval evalueren of we de extra wetten, verordeningen, contracten en verdragen die nu gelden wel echt nodig hebben. Dit is weliswaar radicaal, maar de huidige corruptie is zo diep dat alleen radicale oplossingen ons zullen helpen. Om te beginnen zouden we moeten bepalen wat onze “Hoofdlijnen Wetgeving” zou moeten omvatten. Een nieuwe start op hoofdlijnen zou onvermijdelijk pijnlijk zijn, zoals we vluchtig kunnen zien aan de recessie in het Verenigd Koninkrijk, veroorzaakt door de scheiding van de EU [Brexit, red.] waarmee het zo geïntegreerd was.
- We moeten nadenken over hoe we de invloed van “blind trusts”, zoals uitgeoefend door de enorme filantropische organisaties die vandaag de dag een groot deel van de wetenschap besturen (bijvoorbeeld de Gates Foundation en de Ford Foundation), aan het licht kunnen brengen. Het is ongepast dat lang overleden individuen (Ford, Wellcome, Rockefeller en de overleden alumni van vele universiteiten) en andere rijke, onnozele geldschieters zoveel zeggenschap hebben over ons huidige leven via de beslissingen van trustees, die uiteindelijk geen grote wereldredders zijn, maar slechts een stelletje ongekozen, zelfreplicerende bureaucraten.
- We moeten nadenken over het radicaal veranderen van onze democratie en ons rechtsstelsel, onder andere met behulp van referenda, burgerberaden en internationale bemiddelaars.
- We moeten nadenken over het radicaal veranderen van de belastingheffing. Een deel van de complexiteit van zowel het rechtssysteem als de bureaucratie komt voort uit de poging van de staat om mensen en organisaties belasting te laten betalen op basis van wat zij over zichzelf onthullen (bijvoorbeeld via jaarverslagen en belastingaangiften). Dit heeft geleid tot massaal misbruik van het systeem, tot veel vrijstellingen en tot enorm ingewikkelde belastingwetten. We moeten serieus nadenken over andere systemen die eenvoudiger zijn en minder een beroep doen op zelfrapportage. Opties zoals tributaire belastingen (directe belastingheffing op basis van geraamde inkomsten) of tijdbelasting (voor iedereen maanden of jaren sociale dienstplicht ) zouden besproken kunnen worden.
- We moeten nadenken over radicale veranderingen in de productie van nieuwsuitzendingen en andere media, een onderwerp waarover we in een eerder Brownstone-stuk uitvoerig hebben geschreven. Een deel van het probleem van de afgelopen decennia is dat het basismodel van de media, gebaseerd op journalisten die wachten tot er verhalen binnenkomen die vervolgens aan het publiek worden verkocht, kinderspel is voor “het grote geld” om te corrumperen. Grote belangen kunnen gewoon verhalen verzinnen die hen goed uitkomen en deze vervolgens pushen en de sector ‘overspoelen’ als er afleiding nodig is van een onwelgevallig verhaal. Een radicaal ander model is dat waarin een deel van het sociale contract inhoudt dat burgers zowel nieuws produceren als controleren, gesteund door de erkenning dat media zulke essentiële publieke goederen zijn, dat het redelijk is het publiek zelf aan te sporen tot directe productie en kwaliteitscontrole. Dit gebeurt al enigszins met hyperlokaal nieuws [een vorm van burgerjournalistiek, red.], zoals studentennieuws of verenigingsnieuws dat wordt geproduceerd en gecontroleerd door de gemeenschap die het informeert, maar het principe zou kunnen worden geformaliseerd.
Wij blijven hopen dat de nieuwe gordiaanse knopen tijdens ons leven aanzienlijke tegenslagen zullen krijgen. Maar om die vooruitgang te zien moeten veel mensen helpen bij het ontwerpen van radicale veranderingen en deze vervolgens eisen.