Door Paul Frijters, Gigi Foster, Michael Baker
Het originele Engelstalige artikel vindt u hier.
Nu mensen langzaam uit de mist komen die in maart 2020 over hen is neergedaald, is het gevoel van desoriëntatie en angst voelbaar. Sommige van degenen die deelnamen aan het fanatisme en het pesten herschrijven hun herinneringen of vergeten wat ze daadwerkelijk gezegd en gedaan hebben. Anderen hebben een pandemie-amnestie voorgesteld, alsof iedereen net wakker wordt na een dronken nacht en zich vaag herinnert dat ze dingen hebben gedaan die ze waarschijnlijk niet hadden moeten doen, maar hé, het was allemaal goed bedoeld. Iedereen maakt fouten, dus laten we verder gaan.
Wat is er eigenlijk gebeurd met de miljoenen mensen die het covidcircus gaande hielden? Welke krachten werkten op hun geesten die nu eindelijk beginnen af te nemen? Zal een andere waanzin neerdalen, en zo ja, waarom en wanneer?
In zijn boek The Psychology of Totalitarianism spreekt professor klinische psychologie Mattias Desmet over “massavorming”, een fenomeen dat historisch gezien de naam “crowd formation” heeft gekregen. Desmet beweert dat het grootste deel van de wereldbevolking zich begin 2020 tot een massa verenigde. Het narratief van die massa ging het publieke domein, het politieke domein en het privédomein beheersen, waardoor het klassiek “totalitair” werd, een gebeurtenis die Desmet in een breed historisch en technologisch perspectief plaatst. De kwesties die hij aan de orde stelt, zijn van fundamenteel belang om te begrijpen wat er nu waarschijnlijk gaat gebeuren, en om onze eigen rol als leden van Team Nuchter in de komende jaren in kaart te brengen.
Massa’s gevormd in het begin van 2020
De centrale stelling van Desmet is er een waarmee wij het van harte eens zijn, en is bijna identiek aan wat in onze eigen geschriften staat: de bevolkingen van vele landen werden in februari-maart 2020 een massa, geobsedeerd door het zoeken naar bescherming tegen een nieuw virus. De elites reageerden op de roep om opoffering en veiligheid door propaganda te maken en gezondheidsrituelen op te leggen die gretig werden omarmd en versterkt door hun bevolkingen. Mensen lieten hun individualiteit en kritisch denkvermogen varen en gebruikten hun verstand niet om de totalitaire controles die hun fundamentele vrijheden wegnamen in twijfel te trekken, maar om ze te rationaliseren en te evangeliseren.
Om te beschrijven hoe individuen denken en zich gedragen in deze massa’s put Desmet uit eeuwen sociologisch denken, waaronder het werk van Elias Canetti, Gustav Le Bon, Hannah Arendt, en vooral de Frankfurter Schule. Desmet gaf in zijn interview met John Waters in juli 2022 (en opnieuw in een bijna identiek interview met Tucker Carlson in september 2022) toe dat het in 2020 een paar maanden had geduurd eer hij inzag dat zich mensenmassa’s hadden gevormd. Ook wij herkenden de massavorming pas toen de waanzin al enkele maanden gaande was, ongeveer in juni 2020. Het was in het Westen zo lang geleden dat dit fenomeen zich op deze schaal had voorgedaan dat deze mogelijkheid uit ons collectieve bewustzijn leek te zijn verdwenen. Wij kennen geen enkele commentator die de massavorming meteen aan het begin herkende, ging graven in die oude sociologische literatuur voor wat er hierover bekend was, en er op die basis over schreef.
Hoewel de covidmassa’s nu langzaam uiteenvallen, is de schade zo groot en zijn de lessen die het handelen van de mensheid in deze periode ons hebben geleerd zo onsmakelijk en uitdagend, dat ze een huivering veroorzaken bij degenen onder ons die er niet aan hebben deelgenomen.
De bevolking leidde de regering, niet andersom
Een belangrijke implicatie van de dynamiek van de massa is dat er niet één schuldige is, geen slangenkop, geen vijand die de covidsaga eeuwen geleden heeft gepland. In massa’s raken zowel de bevolking als haar leiders verstrikt in de maalstroom van het aangenomen verhaal, waardoor ze allemaal worden meegesleurd in een wilde rit die, anders dan een rit in een pretpark, geen voorspelbare route of einde heeft. Ja, de elites nemen de rollen van bewakers en alleenheersers op zich, maar dat zijn rollen die hun eigen bevolking van hen eist. Als ze weigeren te spelen zoals gevraagd, worden ze snel aan de kant gezet en vervangen door anderen die bereid zijn dit wel te doen. Zoals Desmet opmerkt, zou het verwijderen van een deel van de elites geen verschil hebben gemaakt, zoals het ook nu geen verschil zou maken.
Een sprekend voorbeeld van deze dynamiek speelde zich af in Londen in maart 2020. Rishi Sunak, de toenmalige Britse minister van Financiën (nu premier), herinnerde ons onlangs aan wat er toen gebeurde: het medisch establishment en de politici probeerden in feite de wijsheid van 100 jaar medische wetenschap te volgen en verzetten zich tegen een lockdown, maar het tumult onder de Britse bevolking was zo groot dat de regering toegaf en toch een lockdown instelde.
Een van ons was toen in Londen en kan uit persoonlijke ervaring bevestigen dat het precies zo ging. Het zwakke verzet van de Britse regering bezweek onder een vloedgolf van angst. Nadat de politici waren gezwicht voor de druk van het publiek, volgden de institutionele medici de lijn, waardoor mediatyconen als Neil Ferguson, die een bijzondere voorliefde hadden voor het uitspelen van apocalyptische scenario’s die zich leenden voor totalitaire oplossingen, op de voorgrond traden.
Desmet verwerpt impliciet het idee dat de Chinezen achter dit alles zaten, of dat het World Economic Forum, de CIA, de WHO, of een groepje samenklittende pro-lockdown medici de ramp hebben beraamd als de kwade genieën die je in James Bond-films ziet. Zeker, verschillende groepen roken een kans op meer macht toen de stormloop eenmaal begonnen was, of bevorderden hun lang gekoesterde agenda’s en verlanglijstjes, maar niemand zag het allemaal aankomen of had bedacht hoe ze miljarden mensen konden manipuleren om erin te trappen.
Het verloop van de aandelen in die eerste dagen illustreerde de verrassingen: enorme dalingen (bijvoorbeeld ook in de Big Tech-sector) in februari-maart 2020, gevolgd door enorme stijgingen voor bepaalde sectoren (zoals bijvoorbeeld Big Tech) na mei 2020, toen de markten begonnen uit te werken wat er werkelijk was gebeurd en wie van de nieuwe realiteit profiteerde. Als iemand van tevoren had geweten hoe alle spaanders zouden vallen, zou die persoon nu de rijkste persoon ter wereld zijn.
Wij zijn het volledig eens met Desmets visie op dit alles, hoewel de implicatie van geen “grote samenzwering” irritant is voor velen in Team Nuchter die houden van de eenvoud van een schuldige waaraan alles kan worden toegeschreven. Het is de gemakkelijke uitweg. Maar is het echt waarschijnlijk dat de vele Amerikaanse rechters in het hele land die aarzelden om de Amerikaanse grondwet te handhaven, op de een of andere manier allemaal werden gestuurd door snode Chinezen? Heeft het zin te denken dat de beslissingen van individuele EU-landen om jonge kinderen tot op de centimeter nauwkeurig te maskeren en te injecteren werkelijk allemaal deel uitmaken van een WEF-complot dat 20 jaar geleden is uitgebroed? Nee.
Men moet die Amerikaanse rechters en EU-wetgevers zelf de schuld geven voor wat zij besloten hebben te doen, omdat zowel het alternatief “groot complot” buitengewoon onwaarschijnlijk is. Ook is het toewijzen van individuele schuld voor individuele daden een pijler is van het westerse rechtsdenken, zelfs (of misschien juist wanneer) er een sterke publieke druk was om zich te misdragen. Mensen ter verantwoording roepen voor wat ze hebben gedaan is veel confronterender en politiek moeilijker dan het externaliseren van de schuld, maar is wat er moet gebeuren om het recht te herstellen. Dus toch tribunalen.
Heeft te veel ‘verlichting’ de bevolking klaargestoomd voor massavorming?
Desmet betoogt – en hier scheiden onze wegen – dat bevolkingen de laatste decennia psychologisch klaargestoomd zijn voor massavorming. Hij stelt ook oplossingen voor die wij niet overtuigend vinden.
Desmet wijst erop dat rationalisme, mechanistisch denken en individualisatie in de moderne samenleving gezamenlijk een hoge mate van eenzaamheid en angst hebben veroorzaakt. Hij beweert vervolgens dat de toename van deze verschijnselen een grote groep mensen heeft gecreëerd die een gemeenschappelijke zaak willen aannemen om de leegte in hun leven op te vullen. Dit is in feite een oud argument, ook geopperd door Theodor Adorno van de Frankfurter Schule, die in de jaren vijftig schreef. De briljante film Modern Times van Charlie Chaplin had een soortgelijke strekking: een fabrieksarbeider aan de lopende band, die zich vervreemd voelt van anderen, eenzaam en beïnvloedbaar, wordt een eenvoudige prooi voor de roep van de massa.
Het is gemakkelijk om het met Desmet eens te zijn als je alleen naar de VS of China kijkt. Men kan aanvoeren dat in deze twee landen in de aanloop naar covid de vervreemding toenam en mechanistisch was, en dat het ‘rationele’ denken het geloof had gecreëerd dat complexe sociale problemen met technologie konden worden gecontroleerd en verholpen. Verdere trends in consumentisme vóór 2020 en de geleidelijke vervanging van veel sociale relaties door directe interacties met de staat op het gebied van gezondheidszorg, onderwijs en andere domeinen kunnen worden beschouwd als katalysatoren voor het ontstaan van een geïndividualiseerde en eenzame bevolking, die wanhopig op zoek is naar gemeenschappelijke bedreigingen om hen te binden.
De opkomst van wat we elders “bullshit jobs” hebben genoemd die niet bijdragen tot een gevoel van waarde of waardigheid, digitale vervangers voor persoonlijke relaties en gemeenschappen die niet de zekerheid en bevestiging kunnen bieden die de persoonlijke varianten bieden, alsmede hoge niveaus van ongelijkheid waardoor veel mensen zich minderwaardig voelen, werkten aantoonbaar als olie op het vuur. Deze elementen stroken allemaal met Desmets stelling dat de moderniteit zelf de mensheid had klaargestoomd voor een nieuw tijdperk van massa’s.
Maar laten we het vanuit een breder perspectief bekijken, waarin deze redenering aan geldigheid lijkt in te boeten als verklaring voor wat er begin 2020 is gebeurd.
Ten eerste heeft de covidpaniek de hele wereld overspoeld, in veel verschillende culturen en in veel verschillende soorten economieën. Als Desmets verhaal waar zou zijn, dan zou hetzelfde argument van het “gevaar van de moderniteit” overal moeten gelden, en zou het ook waar moeten zijn dat het ontbreken van moderniteit in de weinige landen waar de waanzin werd afgewend (Zweden, Nicaragua, Tanzania, Wit-Rusland) de grote gemene deler was.
Toch werden niet alleen de volkeren van het eenzame Westen tot massa’s, maar ook de bewoners van de emotioneel warmere streken van Latijns-Amerika, de grotendeels agrarische samenlevingen van Afrika ten zuiden van de Sahara, de sterk religieuze en gezinsgerichte Arabische golfstaten en de superseculiere staat Singapore.
Waarom ontsnapten sommige landen aan de waanzin terwijl ze niet ontsnapt waren aan de invretende elementen van de moderniteit? De belangrijkste redenen lijken meer te maken te hebben met toeval dan met de relatie die deze landen hebben met technologie of met de rationalistische overtuigingen van de Verlichting.
De president van Tanzania ging onmiddellijk tegen het verhaal in en probeerde zijn land te beschermen. Nicaragua was op zijn hoede voor elk medisch verhaal van buiten zijn grenzen. Wit-Rusland werd geleid door een dictatuur die maar weinig ophad met het covid verhaal. Zweden had veel mechanistische rationele denkers, maar had toevallig ook een heel ongewone reeks gezondheidsinstellingen die werden bemand door bepaalde mensen, zoals Anders Tegnell en Johan Giesecke, die opkwamen voor de mensen die zij dienden.
Er zit geen duidelijke gemene deler in deze vier voorbeelden, zeker niet een gebrek aan modernisme..
Als empiristen kunnen we niet anders dan constateren dat het internationale patroon van massavorming in 2020 niet strookt met het argument dat de moderniteit de voedingsbodem was voor de massavorming door covidmassa. Het past niet bij de bewering van onze collega Brownstone-auteur Thorsteinn Siglaugsson, die Desmets argument volgde, dat “een gezonde samenleving niet bezwijkt onder massavorming.” Wij vinden dit te optimistisch, en bovendien te gemakkelijk.
De empirische gegevens kloppen ook niet met Giorgio Agambens verklaring voor wat er is gebeurd. Hij merkt op dat decennia van machtsgrepen onder het mom van veiligheid een bevolking hebben gecreëerd die eraan gewend is om geregeerd te worden door angst en heersers die gewend zijn aan het hanteren van angst. Dat verhaal klopt voor Italië (waar Agamben commentaar op gaf), maar verklaart niet de opkomst van covidmassa’s overal ter wereld in 2020.
Een ander feit dat niet strookt met de Desmet-hypothese is dat welzijn en sociale banden in Europa in de aanloop naar 2020 juist decennialang verbeterden, zoals blijkt uit bovenstaande gegevens. Het begin van de jaren 2000 was een gouden tijdperk van positieve psychologie, met duizenden zelfhulpboeken over mindfulness en welzijn die miljoenen exemplaren verkochten, en hele landen die een beleid van gemeenschapsvorming omarmden, zoals de welzijnsinitiatieven van de Nationale Loterij van het Verenigd Koninkrijk. De VS zijn misschien eenzamer geworden in de afgelopen 30 jaar, maar dat geldt niet voor een groot deel van Europa, dat leek te hebben uitgevonden hoe je vreedzame en welvarende samenlevingen kunt vormen. Samenlevingen met veel corrupte regeringen en grote ongelijkheid, ja, maar toch gelukkige en gezellige bevolkingen. Ook in Nederland was het in 2019 prima toeven.
Een goed voorbeeld van een extreem sociaal verbonden en gelukkige plaats vol zelfverzekerde burgers die in zichzelf geloven was Denemarken, een land dat al tien jaar consequent in de top vijf van gelukkigste landen ter wereld staat. Toch was Denemarken zeer vroeg in lockdown (na Italië). De Denen kwamen er relatief snel uit, maar ze werden aanvankelijk net als iedereen meegesleurd, ondanks hun hoge sociale cohesie, lage corruptieniveaus en gebrek aan eenzaamheid.
Wij leiden daaruit af dat er niets bijzonders was aan de mentaliteit van de mensheid in januari 2020 dat haar vatbaarder maakte voor massavorming. Een overtuigender verhaal is volgens ons dat elke groep en elke samenleving altijd het potentieel heeft om in een massa te veranderen enkel gewekt door een sterke emotionele golf. In het geval van covid was dat een golf van angst, opgewekt door een storm van overdreven doemberichten in de massamedia over een nieuw luchtwegvirus.
De belangrijkste verklaring daarbij voor hoe de covidangst de wereld overspoelde is (sociale) media. Dankzij nieuwe informatiesystemen was het mogelijk dat een zichzelf versterkende golf van angst op grote schaal via informatie-uitwisseling door de media van mens op mens werd overgebracht, en zich uitbreidde tot een wereldwijde besmettingshaard.
Ja, die golf werd om allerlei redenen gemanipuleerd en versterkt, maar het bestaan van gedeelde sociale media over de hele wereld was de echte aanstichter van de opkomst van de covidmassa. Massamedia zijn de voedingsbodem voor wereldwijde massavorming, niet een mechanistische kijk op de wereld, het rationalisme van de Verlichting, of de vermeende eenzaamheid van mensen met zinloze banen. Volgens ons hoeft de mensheid niet al eenzaam te zijn om zich tot een massa te laten vormen. Alles wat nodig is, is een of andere megafoon, een medium waardoor emotie en opwinding met velen kan wordt gedeeld. Met massamedia over de hele wereld kon een grote wereldwijde paniek niet uitblijven.
Moeten we “de Verlichting” de rug toekeren?
Desmet verzet zich expliciet tegen de idealen van de Verlichting en volgt daarmee dezelfde gedachtegang als de Frankfurter Schule. Zijn argument (zoals wij dat begrijpen) luidt dat het proces van redeneren over anderen een ‘anders-zijn’ creëert, doordat het anderen tot een object van analyse maakt en dus iets dat enigszins buiten het bereik van meer directe empathie wordt geplaatst. Desmet merkt op dat dit ‘anders-zijn’ mensen loskoppelt van hun eigen empathie.
Hij heeft gelijk over de effecten van “anders-zijn”, maar dat effect is niet uniek voor de rede. Elke vorm van commentaar op anderen, zoals pogingen om het gedrag van anderen te verklaren in termen van bijvoorbeeld hun relatie tot een god, heeft datzelfde effect waarbij andere mensen tot object van denken worden gemaakt. Het religieuze excuus van ‘anders-zijn’ van ketters in de Middeleeuwen stelde massa’s in staat hun medemensen op de brandstapel te zetten.
Een soortgelijk argument geldt voor mechanistische wereldbeelden. Mensen gebruiken al millennia lang hulpmiddelen om de natuur te beïnvloeden en veranderen hun omgeving doelgericht en voortdurend. Hoewel de Verlichting de doorbraak betekende van een specifieke manier van denken over anderen en een hele reeks nieuwe instrumenten, heeft zij niet het “anders-zijn” en het vormgeven van de omgeving uitgevonden, maar eerder geleid tot de vervanging van vroegere manieren om deze dingen te doen, die niet minder “anders-zijn” of gescheiden van de natuur waren.
Als eenvoudig voorbeeld kan men denken aan het feit dat Engeland voor een groot deel met bos bedekt was voordat de mens het land koloniseerde, waarna de bosbedekking eeuwenlang gestaag afnam, omdat het land voor de landbouw werd gebruikt, en de bosbedekking pas de laatste 100 jaar weer toenam (zie hieronder). Er valt moeilijk iets voor te zeggen om de periode van de Verlichting (na 1700) in het bijzonder als “afgescheiden van de natuur” aan te merken.
Mechanistisch en rationalistisch denken hebben de mensheid ook enorme voordelen gebracht waarvan we ons niet kunnen voorstellen dat onze soort die opgeeft. Gemechaniseerde landbouw, gemechaniseerd massatransport, massa-onderwijs, massa-informatie, massaproductie: dit zijn essentiële onderdelen van de moderne economie die de mensheid hebben helpen groeien van 300 miljoen armen in de Romeinse tijd tot bijna 8 miljard veel rijkere en langer levende mensen vandaag.
Er is gewoon geen weg terug op die vooruitgang. De mensheid geeft de bijl die ze heeft uitgevonden om hout te hakken niet zomaar op omdat de bijl ook zal worden gebruikt om anderen te doden. In plaats daarvan ontwikkelt de mensheid schilden, als tegenmaatregel tegen het verhoogde moordpotentieel, terwijl ze de bijl verder perfectioneert als gereedschap om hout te hakken. Dat is zeker wat we deze keer ook gaan doen. We gaan technologie, inclusief technologieën van de geest die nu op zoveel gebieden zo goed voor ons werken, niet terugdraaien.
Hoewel wij sympathiseren en instemmen met Desmets bezielende oproep tot erkenning van de grenzen van de rationaliteit, de menselijke behoefte aan mystiek en empathische verbondenheid, en het goede dat voortkomt uit moedige, principiële besluitvorming, denken wij niet dat dergelijke oproepen de samenleving veel verder helpen. Ten eerste klinken morele oproepen vanaf de zijlijn altijd een beetje wanhopig. De werkelijk machtigen hebben legers en media om hun wil op te leggen en dergelijke oproepen de vergetelheid in te jagen. En als de samenleving zich echt lessen wil herinneren tot ver in de toekomst, zoekt ze iets om in de geschiedenisboeken te schrijven dat minder wispelturig is dan moraal.
Edmund Burke, de Engelse conservatieve filosoof, vatte dit feit mooi samen met zijn stelling dat we door ons onderwijs, onze wetten en andere instituten ons de diepgaande kennis herinneren die we in de loop der eeuwen hebben opgedaan over wat werkt en wat niet. Leren van onze huidige fouten zal ook op lange termijn effect hebben via verandering van. We zullen niet stoppen met massaal onderwijs, massavervoer, nationale belastingen, of met de meeste andere activiteiten die samenlevingen in de loop van duizenden jaren hebben overgenomen om te kunnen gedijen in de concurrentie met andere samenlevingen. We zullen gewoon de instituten die betrokken zijn bij de huidige problemen aanpassen met behulp van de inzichten die we hebben verkregen uit de fouten en successen van de laatste ronde van de geschiedenis.
Op de lange termijn gaat het dus niet om morele oproepen, maar om institutionele evolutie. Zelfs de Franse revolutionairen en de Bolsjewieken, die beide brute methoden gebruikten om hun samenleving te hervormen, hebben in werkelijkheid de overgrote meerderheid van de bestaande instellingen in stand gehouden. De Franse revolutionairen vernietigden niet de bestaande bureaucratie of legerstructuren die zij erfden van het koninklijk hof van de Bourbons, maar breidden ze uit en moderniseerden ze.
De Sovjets schaften de grote landerijen die zij van de Russische aristocratie hadden geërfd niet af, maar eigenden ze toe. De Fransen schaften de bestaande wetenschappelijke instellingen van het einde van de 18e eeuw niet af, maar gaven ze andere taken.
De Sovjets braken de havens en andere infrastructuur die de tsaren hen hadden nagelaten niet af, maar bouwden er meer. Op soortgelijke wijze mogen wij verwachten dat onze tijd zijn stempel drukt op de instellingen die aan toekomstige generaties worden overgedragen. Voor ons is nadenken over hoe we onze instituten kunnen veranderen en aanpassen het belangrijkste intellectuele programma van Team Nuchter: goede plannen klaar hebben over hoe we de zaken op vele gebieden kunnen verbeteren, zowel lokaal als nationaal.
Hoewel Desmet lijkt te dromen over een soort spirituele revolutie en het einde van het mechanistische, rationalistische en Verlichtingsdenken, zien wij die elementen niet in een nabij tijdperk verdwijnen. Ja, de mensheid zou kunnen stuiten op betere gemeenschapsverhalen, en erin slagen een grotere algemene waardering van de grenzen van de rede en controle in te bouwen – een gebied waarvoor wij veel suggesties te bieden hebben – maar dat is niet echt een einde van de moderniteit.
Zijn massa’s echt gek?
Sterker nog, wij zijn het niet helemaal eens met Desmet dat massa’s eigenlijk “gek zijn” Desmet zelf vermijdt het woord “psychose”, maar zegt wel over de mensen in de massa dat het is alsof ze onder hypnose zijn. Als getuige van de verwoestingen die worden aangericht door de covidmassa’s over de hele wereld, is het aantrekkelijk om het fenomeen van de massa zelf “anders” te noemen en dit, en degenen die hierin meegaan, in een hokje te stoppen met het label “slechte geestelijke gezondheid”. Toch lijken massa’s meer op zeer ontvlambare groepen: ze zijn intens en sterk met elkaar verbonden, extreem gefocust en openlijk geuite meningen of nagestreefde interesses anders dan die van henzelf worden niet toegelaten.
Massa’s kunnen leiden tot vernietiging, maar ze zijn vooral intenser, komen sneller in actie en zijn agressiever tegenover niet-gelovigen dan “gewone” groepen. Ze zijn gek vanuit het perspectief van degenen die niet met hen meedoen, maar ontstaan of overleven ze door een dysfunctie – een psychose? Zo ja, dan is het grootste deel van de wereld psychotisch, wat de vraag oproept of dat woord dan werkelijk iets betekent.
Massa’s kunnen in feite de katalysatoren zijn van creatieve vernietiging zijn, die hun landen vaak achterlaat met nieuwe instituten die een nuttige functie blijken te hebben en eeuwenlang in stand worden gehouden. Denk maar aan onze systemen van massaal onderwijs die een gemeenschappelijke kijk op de geschiedenis bevorderen, gecombineerd met één taal, één reeks idealen vastgelegd in de wet, nationale festiviteiten, trouw aan de vlag, enzovoort.
Sociologen en schrijvers als Elias Canetti hebben al lang ingezien dat dit alles propaganda is die door de massa wordt verspreid. Het wordt de “socialisatie”-functie van het onderwijs genoemd, en het maakt deel uit van de erfenis van de nationalistische massa’s van de 18de tot de 20ste eeuw, die in stand werd gehouden omdat het zo efficiënt is om volkeren tot natiestaten te verenigen.
Desmets visie op massa’s is gemedicaliseerd, maar in de lange reeks van de geschiedenis kunnen massa’s en de oorlogen die ze initiëren gezien worden als mechanismen van creatieve sociale vernietiging. Massa’s zijn zeker uiterst gevaarlijk, maar men moet er niet alleen bang voor zijn. Net als onze voorouders worden wij geconfronteerd met diepe sociale problemen, zoals ongelijkheid, waarvoor op hol geslagen massa’s wellicht de enige realistische oplossing zijn.
Waar gaat de stormloop heen?
Wij zijn het volledig eens met Desmets oordeel dat de stormloop nog niet voorbij is, ook al loopt de covidwaanzin op verschillende plaatsen duidelijk ten einde. Net als hij geloven wij dat de bevolkingen nu vatbaar zijn voor nog draconischer en gewelddadiger vormen van totalitarisme, deels omdat de elites bezig zijn steeds meer totalitaire controlestructuren te installeren, deels omdat de bevolkingen nu graag de waarheid waarvan ze deel uitmaakten willen vermijden, en deels omdat misschien wel 95% van de mensen armer en bozer is geworden als gevolg van de uitbuiting die plaatsvond terwijl zij in de greep waren van de “massavorming”.
Desmets belangrijkste observatie is dat in veel westerse landen en regio’s de politieke, bestuurlijke en bedrijfselites inmiddels gewend zijn aan totalitaire controle. Die elites gebruiken propaganda om het onafhankelijke denken van de bevolking to overmeesteren. Op deze manier houden zij de massa in stand, ondertussen van excuus naar excuus gaande totdat ze worden afgezet. Voor de uiteindelijke onttroning zal het nodig zijn dat hun totalitaire structuren volledig instorten. Hoogstwaarschijnlijk zal dat alleen gebeuren nadat de menigte nog destructiever wordt .
In een recent interview was Desmet van mening dat we in een groot deel van het Westen gemakkelijk nog eens acht jaar van massawaanzin kunnen verwachten. Wij denken in vergelijkbare tijdsbestekken, en om dezelfde fundamentele reden: de structuren van het totalitarisme zijn sterker geworden, met name doordat particuliere mediabedrijven overheidspropaganda normaal zijn gaan vinden en dat social mediaplatforms die propaganda meedogenloos delen en daarbij ook alternatieve standpunten actief censureren. De elites hebben nu de ware omvang van hun macht ingezien en ze zijn hongerig naar meer. Ze zullen niet stoppen totdat ze verdreven worden. Mensen met dat soort macht stoppen zelden of nooit.
Net als Desmet geloven ook wij dat het totalitarisme uiteindelijk ten val zal komen, omdat totalitarisme zeer inefficiënt is en het aflegt tegen andere samenlevingsmodellen. Desalniettemin liggen er donkere tijden in het verschiet, op zijn minst voor jaren.
Wat moet ik doen?
Dit brengt ons bij het laatste en meest speculatieve aspect van Desmets denken: zijn oproep tot ‘Waarheid spreken’. Hij wil dat Team Nuchter oprecht de waarheid spreekt tegen de massa’s, in de overtuiging dat de menigten ideologische rivalen van binnenuit zullen gaan uitroeien zodra de ongemakkelijke waarheid niet langer alleen maar rondzoemt, en dat dit proces uiteindelijk zal leiden tot verbrokkeling van de massa.
Wij zijn het volledig eens met de manier waarop Desmet de rol van de Waarheidsspreker beschrijft. Elk van ons heeft die rol in deze tijden gespeeld en wij hebben persoonlijk de poëtische en empathische neigingen gevoeld die erdoor worden aangesproken en versterkt. Dit is en blijft een diep spirituele reis.
Toch is het spelen van die rol niet voldoende om onszelf intellectueel te voeden, of om anderen te inspireren. We moeten handelen in de veronderstelling – de overtuiging – dat we uiteindelijk zullen winnen.
Dit betekent dat Team Nuchter haar mentale energie moet richten op het ontwerpen van andere of gewijzigde instituten die de hele samenleving kunnen overnemen wanneer de waanzin is ingestort. We moeten meedingen voor ruimte met de totalitairen waar we maar kunnen. Lokale groepen die hun eigen kinderen opvoeden zijn belangrijk, ook al vormen zij een open en dus enigszins riskante uitdaging voor het totalitarisme. Hetzelfde geldt voor gezondheidsorganisaties, initiatieven van consumenten door Team Nuchter, nieuwe vrije academies en andere structuren waarin we allemaal vrijer kunnen leven.
Hoewel de innerlijke wereld van de Waarheidsspreker ons laatste toevluchtsoord zou kunnen zijn, zelfs als we het gevoel hebben dat we niets anders hebben en volledig overmeesterd worden door fanatieke totalitairen die ons alle andere ruimte en gezelschap ontzeggen, moeten we veel groter denken en handelen. Zo klein of onderdrukt, noch geïsoleerd zijn we niet. Liefde en waarheid kunnen winnen, en dat zal ook.