Je weet vast nog wel hoe de media een paar jaar geleden iedereen die weigerde een masker te dragen of zich te laten vaccineren een ‘grootmoeder-moordenaar’ noemde. Ouderen beschermen, elke minuut van hun leven redden – dat was het enige dat telde.
Hier is iets om over na te denken: Vorige week stuitte ik op een artikel in een Nederlandse krant waarin op een technische en weloverwogen manier werd verklaard dat ‘mysterieuze aanhoudende oversterfte’ bepaalde voordelen heeft: het bespaart de staat honderden miljoenen aan kosten voor het verzorgen van oude mensen. Ik keek op mijn kalender. Een 1 aprilgrap misschien? Nee – het was geen grap.
Je zou natuurlijk kunnen aanvoeren dat dit maar één artikel is. Waar maak ik me druk om? Ik zal je een ander voorbeeld geven. Enkele weken geleden verklaarde de directeur van een ziekenfonds van de overheid in een artikel gepubliceerd op de website van de Belgische nationale televisie dat euthanasie moet worden overwogen als oplossing voor de snelle vergrijzing van de bevolking. Precies. Oude mensen kosten te veel geld. Laten we ze vermoorden.
Ook dit zijn de woorden van slechts één man. Toch worden zulke woorden niet op zo’n argeloze manier in de kranten afgedrukt als er in de samenleving niet een zekere tolerantie bestaat voor zulke berichten.
Laten we eerlijk zijn: sommige mensen willen af van de ouderen. En deze mensen lijken verdacht veel op degenen die jou ervan beschuldigden een harteloze crimineel te zijn toen je suggereerde dat de coronamaatregelen de ouderen meer kwaad dan goed zouden doen.
Bij nader inzien was de sentimentele ‘bescherming van de ouderen’ tijdens de coronacrisis nogal wreed en absurd. Bijvoorbeeld: waarom mochten ouderen die in ziekenhuizen stierven hun kinderen en kleinkinderen niet zien? Omdat het virus hen kon doden terwijl ze op sterven lagen?
Onder de oppervlakte van de bezorgdheid van de staat over ouderen schuilt precies het tegenovergestelde: de staat wil af van de ouderen. Binnenkort zou er een consensus kunnen zijn: iedereen die ouder wil worden dan vijfenzeventig is onverantwoordelijk en egoïstisch – een kleinzoon-moordenaar. Deze oude rotzakken moeten ten minste een koolstofbelasting betalen.
En uiteindelijk moeten niet alleen de oude mensen sterven. Mensen veroorzaken klimaatverandering – ze zijn een schadelijk virus dat zich voortplant op het aardoppervlak. De planeet zou beter af zijn zonder mensen.
Hoe zijn we zover gekomen? Is er een elite die propaganda gebruikt om ons zo te laten denken? Er is veel meer dan dat.
Jacques Ellul leerde ons dat propaganda, wil deze het succesvol zijn, altijd moet resoneren met een diep verlangen in de bevolking. Dit is wat ik denk: de maatschappij is suïcidaal. Daarom staat ze steeds meer open voor propaganda die suggereert dat de dood de beste oplossing is voor onze problemen. Daarom lopen zo veel mensen een oorlog met Rusland slaapwandelend in; daarom geven zo veel mensen niet echt om de ‘mysterieuze oversterfte’ of denken ze zelfs dat ‘die bepaalde voordelen heeft’.
Denk ook aan de coronamaatregelen: ze hebben de economie verwoest, het psychologisch welzijn van mensen vernietigd, de gezondheid en rijkdom van kinderen en volwassenen geruïneerd, ons van onze democratische rechten beroofd. En dit alles zonder enige redelijke mate van zekerheid dat de maatregelen ons ook maar ergens tegen zouden beschermen. Veel mensen namen zelfs op een quasi opgetogen manier deel aan de coronamaatregelen.
Dat is precies wat ritueel gedrag kenmerkt: het heeft geen pragmatische betekenis, het vraagt een opoffering van het individu en het leidt tot een zekere extase.
De ritualisering van de dood manifesteert zich in zijn meest pure vorm in de wereldwijde opmars van centraal geleide euthanasie of praktijk van ‘medisch begeleid sterven. Steeds meer mensen willen sterven, maar ze mogen de beslissing niet zelf nemen of het op hun eigen manier doen. Psychiaters en psychotherapeuten staan onder toenemende druk om elke patiënt die een suïcidale wens uitspreekt te melden. Vervolgens kunnen deze patiënten euthanasie aanvragen.
Als je wilt sterven, moet je eerst een bureaucratische procedure doorlopen die bepaalt of je het recht hebt om te sterven; als dit positief uitpakt en je in aanmerking komt om te sterven, zal de staat je doden met behulp van de ‘juiste’ procedure.
De leiders van een samenleving, of ze het nu weten of niet, hebben altijd de functie om rituelen te orkestreren. De mens is een symbolisch wezen en de samenleving is in de eerste plaats een gedeeld symbolisch systeem en een gedeelde symbolisch-ritualistische praktijk.
Waarom nemen mensen deel aan deze staatsgeleide doodsrituelen? Door deel te nemen aan rituelen laat een individu zien dat zijn individuele bestaan minder belangrijk is dan het collectieve bestaan. Rituelen zijn uiteindelijk symbolische gedragingen waarmee een individu zijn individuele bestaan overstijgt.
Mensen hebben rituelen nodig. Vooral als ze zich losgekoppeld en geïsoleerd voelen. En dat is precies wat de meeste mensen voelen in dit tijdperk van het mechanistische wereldbeeld: losgekoppeld en geïsoleerd. Hier is een citaat van Aldous Huxley:
In de afgelopen eeuw is de opeenvolgende vooruitgang in technologie vergezeld gegaan met een overeenkomstige vooruitgang in organisatie. De complexe machinerie vergde een complexe sociale organisatie, zo vormgegeven dat die even gesmeerd en efficiënt functioneerde als de nieuwe productiemiddelen. Om in deze organisaties te passen hebben individuen zichzelf moeten de-individualiseren, hebben ze hun oorspronkelijke diversiteit moeten verloochenen en zich moeten conformeren aan een standaardpatroon, hebben ze hun best moeten doen om machines te worden. […] Mensen zijn met elkaar verbonden, niet als totale persoonlijkheden, maar als de belichaming van economische functies of, wanneer ze niet aan het werk zijn, als onverantwoordelijke zoekers naar vermaak. Onderworpen aan dit soort leven voelen individuen zich vaak eenzaam en onbelangrijk. Hun bestaan heeft geen zin of betekenis meer. (Brave New World – Revisited).
Het mechanistische wereldbeeld verpulverde de samenleving, het fragmenteerde haar in elementaire deeltjes, eenzaam als riet dat niet meer zingt in de wind. Nooit eerder had de mensheid zo veel behoefte aan rituelen. En nog nooit heeft de mensheid het belang van rituelen zo genegeerd als nu. In een mechanistisch-materialistisch wereldbeeld zijn rituelen volkomen betekenisloos.
De hele waanzin van het totalitarisme, met zijn eindeloze wildgroei aan bureaucratische regels, die uiteindelijk de hele samenleving verstikken en uiterst dodelijk blijken te zijn, komt precies hierop neer: het vertegenwoordigt de terugkeer, op een buitensporige manier, van een onderdrukte Waarheid: de mens is een symbolisch wezen, een wezen dat rituelen nodig heeft.