Geen correlatie tussen zomertemperatuur in Spanje en verhoogde sterfte
In nevenstaand artikel in de Volkskrant van 10 juli 2023 wordt gesteld dat de hitte in de zomer van 2022 in Europa aan 62.000 mensen het leven kostte. Dit is gebaseerd op de studie “Heat-related mortality in Europe during the summer of 2022”, te vinden op de website van Nature.
Volgens nevenstaande tekst in het eerder genoemde artikel op Nature was de absolute zomersterfte in 2022 het hoogste in Italië (18.010 doden), gevolgd door Spanje (11.324).
We nemen in dit artikel de data van Spanje onder de loep. Spanje is een van de warmste landen van Europa en staat met 237 van hitte-gerelateerde doden per miljoen mensen op de 3e plaats . Italië is koploper met 295 hitte-gerelateerde doden per miljoen mensen en Griekenland met 280 staat op de 2e plaats.
Nevenstaande grafiek komt eveneens uit het eerder genoemde artikel op de website van Nature.
- In deze grafiek zijn de gemiddelde temperaturen van acht zomerseizoenen weergegeven (2015-2022), alsmede het gemiddelde van 2015-2021 (blauwe stip). De veronderstelde correlatie is eigenlijk alleen gebaseerd op de jaren 2016 en 2022. Als deze twee jaren buiten beschouwing gelaten worden, dan blijven er nog zes jaren over waarin geen correlatie zichtbaar is.
- Van deze overige zes jaren (2015, 2017, 2018, 2019, 2020 en 2021) heeft 2018 de hoogste gemiddelde zomertemperatuur. Qua hitte-gerelateerde doden staat 2018 echter op de 3e plaats, achter 2015 en 2019. In 2018 is de hitte-gerelateerde sterfte zelfs vrijwel gelijk aan het jaar 2021, het jaar met de laagste gemiddelde zomertemperatuur van de zes jaren.
- Van deze zes jaren zien we in 2015 de hoogste hitte-gerelateerde sterfte, maar 2015 staat qua gemiddelde temperatuur op de 4e plaats van deze 6 jaren, achter 2017, 2018 en 2019.
Hier is dus eigenlijk al direct zichtbaar dat de correlatie tussen de gemiddelde temperatuur in Europa en het aantal hitte-gerelateerde doden zeer zwak is.
De data in Spanje
Toelichting bij de tabel:
- De zomerperiode betreft de periode juni t/m augustus.
- Absolute sterfte in 2022 is gebaseerd op voorlopige data.
- De data betreffende absolute sterfte zijn afkomstig van https://www.ine.es/dyngs/INEbase/en/operacion.htm?c=Estadistica_C&cid=1254736177008&menu=resultados&idp=1254735573002
- De data betreffende afwijking van het klimaatgemiddelde zijn afkomstig van https://www.aemet.es/documentos/es/serviciosclimaticos/vigilancia_clima/resumenes_climat/estacionales/2022/Est_verano_22.pdf
- Het klimaatgemiddelde van Spanje in de zomer over de periode 1981-2010 is volgens onderstaand rapport 21.8°C. https://www.aemet.es/documentos/es/serviciosclimaticos/vigilancia_clima/resumenes_climat/estacionales/2022/Est_verano_22.pdf
In onderstaande drie grafieken hebben we de absolute sterfte in de zomer in Spanje uitgezet tegenover de temperatuurafwijking ten opzichte van het klimaatgemiddelde van 21,8° C (periode 1981-2010 volgens rapport van AEMET, het meteorologisch instituut van Spanje).
Een aantal opmerkingen vooraf:
- De drie grafieken betreffen achtereenvolgens de periodes 2005-2009, 2010-2014 en 2015-2019.
- Er is gekozen voor de periode 2005-2019, omdat na 2019 corona zijn intrede deed en SARS-CoV-2, medische en niet-medische interventies invloed hebben gehad op de sterfte.
- Een periode met verhoogde sterfte voorafgaand aan de zomerperiode kan een lagere sterfte in de zomerperiode tot gevolg hebben. Dat hebben we hier buiten beschouwing gelaten.
- In Spanje neemt de vergrijzing toe. Tussen 2005 en 2019 is de absolute sterfte navenant toegenomen. Om de invloed hiervan zoveel mogelijk te beperken, hebben we ervoor gekozen de data uit te splitsen in 3 grafieken met ieder een periode van 5 jaar.
In de grafiek van 2005-2009 is geen duidelijke correlatie zichtbaar tussen de gemiddelde temperatuur en de absolute sterfte in Spanje:
- 2005 heeft de laagste sterfte, maar wel de hoogste gemiddelde temperatuur (1°C boven het klimaatgemiddelde).
- 2008 heeft de hoogste sterfte, maar de temperatuur lag in dat jaar 0.4°C onder het klimaatgemiddelde.
- 2009 heeft een iets lagere sterfte dan 2008, maar de temperatuur lag 1.4°C hoger dan in 2008.
- Op 2005 na is de sterfte in de jaren van deze periode vergelijkbaar.
Op basis van nevenstaande grafiek zien we een samenhang tussen hogere temperaturen en een lagere absolute sterfte. De correlatie is echter niet overtuigend, omdat vergrijzing of een periode met verhoogde sterfte voorafgaand aan het zomerseizoen in deze grafiek niet expliciet zijn meegenomen.
In de grafiek van 2010-2014 is geen duidelijke correlatie zichtbaar tussen de gemiddelde temperatuur en de absolute sterfte in Spanje:
- De sterfte in alle jaren is redelijk vergelijkbaar.
- 2012 noteerde de hoogste gemiddelde temperatuur, maar de laagste absolute sterfte.
Op basis van deze grafiek lijkt er eveneens een samenhang tussen hogere temperaturen en een lagere absolute sterfte, maar ook hier is de correlatie niet heel sterk. De verschillen tussen de verschillende jaren zijn ook hier niet heel groot.
In de grafiek van 2015-2019 is de sterfte zeer stabiel. Hier is dan ook geen correlatie te ontdekken tussen een hogere of lagere gemiddelde temperatuur in Spanje en de absolute sterfte.
Wel valt op dat 2017 de hoogste gemiddelde temperatuur had, maar juist weer de laagste absolute sterfte.
Op basis van bovenstaande 3 grafieken zou geconcludeerd kunnen worden dat een iets hogere gemiddelde temperatuur een iets lagere absolute sterfte tot gevolg heeft. Overtuigend is dit echter niet, omdat de gemiddelde zomertemperatuur in Spanje in de periode 2005-2019 uiteenliep van 21,0° tot 23.3°C.
| Jaar | Absolute sterfte | Temperatuurafwijking (°C) |
|---|---|---|
|
2005 |
84893 |
1,1 |
|
2009 |
89477 |
1,0 |
|
2012 |
89644 |
0,9 |
|
2015 |
97926 |
1,5 |
|
2017 |
96516 |
1,4 |
|
gemiddelde |
91691 |
1,2 |
| Jaar | Absolute sterfte | Temperatuurafwijking (°C) |
|---|---|---|
|
2007 |
88378 |
-0,8 |
|
2008 |
89831 |
-0,4 |
|
2011 |
90760 |
-0,1 |
|
2013 |
92266 |
-0,1 |
|
2018 |
97362 |
0,3 |
|
gemiddelde |
91719 |
-0,2 |
In bovenstaande 2 tabellen zien we een nagenoeg identieke gemiddelde sterfte tussen de 5 warmste zomers en de 5 koudste zomers in de periode van 2015-2019. Dit bevestigt de eerdere conclusie dat er geen/nagenoeg geen correlatie is tussen de absolute sterfte en de gemiddelde zomertemperatuur in Spanje.
Toelichting bij nevenstaande grafiek:
- Winter: december 2014 – februari 2015 t/m december 2018 – februari 2019.
Gemiddelde duur: 90.2 dagen.
Gemiddelde absolute sterfte van 5 winterseizoenen. - Lente: maart 2015 – mei 2015 t/m maart 2019 t/m mei 2019.
Gemiddelde duur: 92 dagen.
Gemiddelde absolute sterfte van 5 lenteseizoenen. - Zomer: juni 2015 – augustus 2015 t/m juni 2019 t/m augustus 2019.
Gemiddelde duur: 92 dagen.
Gemiddelde absolute sterfte van 5 zomerseizoenen.
Herfst: september 2015 – november 2015 t/m september 2019 t/m november 2019.
Gemiddelde duur: 91 dagen.
Gemiddelde absolute sterfte van 5 herfstseizoenen. - In nevenstaande grafiek is niet gecorrigeerd voor het aantal dagen.
In de periode 2015-2019 hebben het zomer- en het herfstseizoen veruit de laagste sterfte in Spanje. De herfst heeft een iets lagere sterfte dan de zomer. Zou er gecorrigeerd worden voor het aantal dagen, dan zou de zomer een iets lagere sterfte hebben.
De sterfte in de lente ligt in deze periode ca. 8% hoger dan in de zomer en de herfst.
De sterfte in de winter ligt in deze periode 26% hoger dan in de zomer. Zou er gecorrigeerd worden voor het aantal dagen, dan is dit zelfs 28%. In Spanje overlijden er in de winter dus aanzienlijk meer mensen dan in de zomer.
Spanje is een land met over het algemeen warme zomers en vrij milde winters. Spanje is een van de warmste landen van Europa. Op basis van bovenstaande data zien we dat een warmere zomer geen significante invloed heeft op de absolute sterfte.
Het aanwakkeren van angst voor hogere sterfte door de hitte staat dan ook in schril contrast tot het aantal mensen dat overlijdt in een koudere periode.
- 2022 is op basis van voorlopige data
- Zomer betreft de periode juni t/m augustus
Van 2015 t/m 2019 is de sterfte tijdens de zomerperiode vrij stabiel in Spanje, gemiddeld 97124.
In 2020 zien we een lichte stijging die niet veroorzaakt lijkt te worden door de temperatuur. De gemiddelde zomertemperatuur in Spanje lag in 2020 weliswaar 0,7° hoger dan het klimaatgemiddelde, maar lag 0,3° lager dan de gemiddelde zomertemperatuur van 2015-2019 (+ 1,0° hoger dan het klimaatgemiddelde).
De toegenomen sterfte in 2020 wordt mogelijk mede veroorzaakt door het SARS-CoV-2-virus.
SARS-CoV-2 is echter een seizoensgebonden virus dat voornamelijk in de winter en lente actief is. Oorzaken van deze lichte, maar niet schokkende toename zijn mogelijk de vergrijzing van de Spaanse bevolking, niet-medische interventies (mondkapjes, lockdowns) in combinatie met de toegenomen stress in deze periode.
In 2021 stijgt de absolute sterfte ten opzichte van 2020. Dit lijkt niet door de temperatuur te komen, de zomer van 2021 was namelijk gemiddeld genomen koeler (+0.3°C) dan de zomer van 2020 (+0.7°C). Ook was het de 2e zomer met SARS-CoV-2. Het valt op dat de toename in absolute sterfte in 2021 groter is dan in 2020, maar ook hier is de toename nog niet schokkend.
In 2022 stijgt de absolute sterfte opvallend sterk. Deze stijging ligt ruim 23% boven het gemiddelde van 2015-2019. Ten opzichte van 2020 zien we een toename van 18%; ten opzichte van 2021 is deze toename 13%. Een lichte stijging zou verklaard kunnen worden door de vergrijzing. Het was de 3e zomer met SARS-CoV-2, waarmee ook dit als oorzaak kan worden uitgesloten.
De gemiddelde temperatuur in 2022 lag 2,2°C hoger dan het klimaatgemiddelde. In het artikel van Nature wordt dit als belangrijkste oorzaak aangehaald voor de verhoogde absolute sterfte.
Uiteraard kunnen door hogere temperaturen mensen overlijden. Zoals eerder al is aangetoond is er in de voorgaande perioden echter geen/nagenoeg geen correlatie tussen de temperatuur in de zomer van Spanje en het aantal doden.
2017 had een afwijking van +1.5°C van het klimaatgemiddelde en was daarmee de warmste zomer in de periode 2015-2019. Toch had 2017 de laagste absolute sterfte in deze periode.
Weliswaar lag in 2022 de gemiddelde zomertemperatuur 0,5°C hoger dan in 2017, en kan vanwege het ontbreken van referentiedata met een dergelijke temperatuur niet worden uitgesloten dat de sterfte hierdoor toeneemt, toch lijkt het bijna onmogelijk dat deze toename grotendeels hierdoor veroorzaakt wordt. Immers, bij de gemiddelde temperatuur van 2017 kon geen enkele correlatie worden vastgesteld; sterker nog, 2017 had de laagste absolute sterfte in de periode 2015-2019. Een extreme stijging in absolute sterfte door de eerder beschreven temperatuurstijging is dan ook niet te verwachten.
Conclusie
- De grafiek uit het artikel op de website van Nature laat nauwelijks een correlatie zien tussen de gemiddelde temperatuur in de zomer in Europa en de sterfte.
- In Spanje is in de periode 2005-2019 in de zomer geen correlatie zichtbaar tussen gemiddelde temperatuur en sterfte.
- In de zomer van 2022 is een zeer sterke stijging zichtbaar in Spanje, waarbij de link gelegd wordt met de verhoogde temperatuur. Deze correlatie is zeer zwak en niet sterk onderbouwd.
- De toename van deze sterfte blijft dan ook voor een groot deel onverklaard. Mogelijk hebben andere factoren in combinatie met de hogere temperatuur tot deze hogere sterfte geleid.
- Uit data van Spanje (2015-2019) blijkt dat de absolute sterfte bij lagere temperaturen (winter) veel hoger ligt dan bij hogere temperaturen (zomer).
Het lijkt er sterk op dat het artikel op Nature bedoeld is om mogelijk andere oorzaken te maskeren.
Door hitte in verband te brengen met hogere sterfte wordt angst aangewakkerd.