Wat er nu gebeurt in ons land, in de wereld, in ons leven, raakt ons allemaal op diverse lagen: mentaal, emotioneel, fysiek en spiritueel.

We hebben uiteenlopende gedachten en overtuigingen met betrekking tot deze situatie.
We voelen onzekerheid, angst, irritatie, frustratie, verdriet, boosheid, machteloosheid, wanhoop.
We lopen vast, raken verkrampt, reageren ons af op de ander of we schieten in de actie.
We worden uitgedaagd op het gebied van zingeving, door verander(en)de omstandigheden, door verlies van werk, door gebrek aan sociale contacten, door de diverse maatregelen en door confrontatie met thema’s als ziekte en gezondheid, leven en dood.

Oude pijn

En we worden geraakt.
Er worden gevoelens en ervaringen in ons getriggerd, ook ervaringen die diep weggestopt waren.
We dragen allemaal pijn met ons mee, bewust dan wel onbewust. Oude angsten en oud verdriet.
Ons bewustzijn is zodanig ingericht, dat we pijnlijke ervaringen kunnen ‘parkeren’ als die teveel of te overweldigend zijn. De diepst verborgen pijn stamt uit onze vroege kindertijd, toen we nog klein, kwetsbaar, hulpeloos en machteloos waren. Ook kunnen we angsten en pijn overgenomen hebben van onze (voor)ouders.

Ondanks de goede intenties van onze verzorgers en andere mensen om ons heen hebben we bepaalde dingen als pijnlijk of zelfs traumatisch ervaren. En ook al was de bedoeling misschien goed, dat maakt de ervaring niet minder pijnlijk. Ook maakt het de gebeurtenis niet ongedaan.
De meest ingrijpende of overweldigende ervaringen verdringen we. Dat is een slimme strategie van onze psyche, zodat we kunnen blijven doorgaan met ons leven.

Daartoe hebben we diverse manieren ter beschikking, die we ‘overlevingsstrategieën’ of copingmechanismen noemen. Dit zijn gedragspatronen zoals ontkennen, negeren, rationaliseren, bagatelliseren, pleasen, afreageren, perfectionisme, redden etc. Deze gedragingen hebben in tijden dat het nodig was een belangrijke functie gehad. Ze hebben gezorgd dat we konden doorgaan ondanks pijnlijke gevoelens of ervaringen. Daarom hebben we ze geautomatiseerd.
En als iets eenmaal geautomatiseerd is, dan staan we er niet meer bij stil. Dan denken we er niet meer over na of het nog wel zinvol is wat we doen; we beseffen vaak niet eens meer dát we het doen! Pas als we vastlopen in deze gedragingen, omdat ze niet meer werken of juist averechts werken, gaan we stilstaan bij wat er met ons aan de hand is.

Karrensporen

Het herkennen, erkennen en veranderen van gedrag vraagt aandacht en energie.
Ik vergelijk gedragspatronen altijd met karrensporen. Als je altijd dezelfde route neemt, omdat deze voor je werkt om iets te bereiken, ontstaat er een spoor. Hoe vaker je dit spoor gebruikt, hoe dieper het wordt. Maar als deze route niet meer leidt tot wat jij wil, is het belangrijk om te bepalen wat je wél wil. Het heeft weinig zin om je te blijven richten op wat je niet meer wil, of om te proberen dat spoor te verwijderen. Wat wél zinvol is, is het creëren van een nieuw spoor, naar datgene wat je wél wil. Door nieuwe keuzes te maken die daarop gericht zijn. En deze in praktijk te brengen. Dat voelt eerst onwennig, ongemakkelijk, moeilijk of zwaar. Je komt hobbels, gaten en drempels tegen. Maar hoe meer je het nieuwe spoor gebruikt, hoe effectiever het wordt. En het oude spoor wordt niet verder ingesleten. Dat verliest zijn functie. Het blijft een oude herinnering.

Daarnaast is het waardevol om te achterhalen wat de functie is van jouw geautomatiseerde gedragspatronen. Waar is dit gedrag ontstaan? Waar dient of diende het toe? Wat heeft het je gebracht? Wat levert het jou nu nog op? En wat kost het jou?
Door te achterhalen waar je gedrag vandaan komt en het in perspectief te zien, kun je nieuwe keuzes maken.
Dit achterhalen van de functie van ons gedrag vergt tevens moed, omdat we daarbij ook de onderliggende pijn gaan ontmoeten.

Vooral autoriteiten kunnen ons triggeren, omdat we in de tijd dat we klein en kwetsbaar waren geleerd hebben om te luisteren naar grote mensen: pappa, mamma, de leraar, oom, tante, de pastoor, de politie…
Als je een conflict hebt met je werkgever, kan dit een angst van vroeger oproepen, van een situatie met b.v. je vader of een leraar. En als kind zijnde had je weinig keuze, maar nu je volwassen bent, heb je veel meer mogelijkheden. Je werkgever is niet je vader of je leraar.
Soms zit er echter zo’n diepe angst dat je volledig kunt verlammen of blokkeren. Dan zit je weer even in dat oude gevoel.

Angst

Angst is in principe zinvol. Angst ontstaat als er een gevaarlijke, bedreigende of onveilige situatie is. Angst heeft als functie om jou in leven te houden. In een potentieel onveilige situatie zorgt angst ervoor dat je jezelf in veiligheid brengt. Dat kan door te vechten, te vluchten of te bevriezen.
Op dat moment denk je daar niet over na. Dit gebeurt vanuit je amygdala, een soort ‘sensor’ in je brein. Er ontstaan in je lichaam dan allerlei reactiepatronen zonder dat jouw bewuste denken zich hiermee bemoeit; je denken doet niet eens mee op dat moment. Als jij in je auto zit op de snelweg en je rijdt plotseling op een file in, dan staat jouw voet al op de rem voordat je kunt bedenken wat je het beste zou kunnen doen. Op zo’n moment is angst dus een zinvol instrument.

Maar angst kan ook een averechtse werking hebben. Als jij thuis op de bank zit en je denkt na over een mogelijke aanrijding, kan jouw lichaam daarop reageren alsof het daadwerkelijk gebeurt. Op dat moment is dat niet zinvol, want jouw lichaam bereidt zich voor op iets wat dan feitelijk helemaal niet kan gebeuren. De angst is dan dus niet realistisch.

Toch kan onrealistische angst je ook verlammen en zorgen dat je niet meer helder kunt denken.
Onder die onrealistische angst zitten namelijk oude angsten, die ooit wél realistisch zijn geweest, maar die diep zijn weggestopt. En omdat deze oude angst niet meer toegankelijk is, worden er nieuwe angst-objecten gecreëerd, zodat jouw angst toch een uitweg vindt. De ‘vervangende’ angst is gericht op zaken in het hier en nu, zoals spinnen, muizen, mensen, ziekte of besmetting.

Toen en nu

De huidige tijd, met het nieuws over besmettingen, de opgelegde maatregelen en de spanningen tussen mensen onderling, kan veel angst oproepen en oude pijn naar boven halen. Het kan zijn dat je heel bang bent om ziek te worden. Of misschien ben je wel bang om te sterven.
Als jij in jouw leven veel verlieservaringen hebt gehad, kan het zijn dat je nu heel bang bent om mensen te verliezen, of om je baan kwijt te raken. Als jij in jouw leven te maken hebt gehad met onrechtvaardigheid, onduidelijkheid of vrijheidsbeperking, kan het zijn dat je veel last hebt van de huidige maatregelen. En als je in jouw leven vaak ruzies of interpersoonlijke spanningen hebt ervaren, kun je daardoor gevoeliger zijn geworden voor hoe mensen op elkaar reageren.

Door wat je vroeger hebt meegemaakt ontwikkel je een extra gevoeligheid voor bepaalde situaties of thema’s. Hierdoor zul je het snel herkennen als zich iets voordoet dat lijkt op die oude situatie. Dit kan een valkuil voor je zijn. Maar in iedere valkuil zit een kwaliteit. Het is de kunst om gebruik te maken van de kwaliteit, zonder in de valkuil te stappen; zonder de lading van vroeger je actie te laten overschaduwen. Het is belangrijk om in het hier en nu te bepalen wat jouw mogelijkheden zijn, hoe jij deze wil aangrijpen en wie jou daarbij kan helpen.

Wat je zelf kunt doen is heel bewust stilstaan bij je eigen gevoelens, gedachten en neigingen.

Je kunt jezelf vragen stellen als:
-wat voel ik nu?
-waar ken ik dit gevoel van?
-wat wordt er in mij geraakt?
-is er iets in deze situatie wat ik herken van eerder in mijn leven?
-welke gedachten heb ik hierover, wat vind ik hiervan?
-wat merk ik in mijn lichaam?
-wat is mijn neiging?

Jij bent iemand

Het is belangrijk om te beseffen dat je niet BENT wat je denkt, voelt, of doet.
Je bent veel meer dan dat!
Je bent iemand én je denkt.
Je bent iemand én je voelt.
Je bent iemand én je doet.
Dat wat je denkt ben je niet, je bent én je HEBT gedachten.
Dat wat je voelt ben je niet, je bent én je HEBT gevoelens.
Dat wat je doet ben je niet, je bent én je doet.

Je BENT niet boos, je bent iemand en je voelt boosheid.
Je BENT niet bang, je bent iemand en je voelt angst.

Alles wat je kunt waarnemen, BEN je niet.
Jij bent namelijk degene die alles waarneemt.
Jij bent degene, die door die ogen kijkt.
Jij bent degene, die door die oren luistert.
Jij bent degene, die door die neus ruikt.
Jij bent degene, die door die mond proeft.
Jij bent degene, die door die huid voelt.
Jij bent degene, die dat lichaam bewoont.
Jij bent degene, die verbonden is met dat kloppende hart in jouw lichaam.
Dat ben jij.

Help jezelf

Benader jezelf met compassie: alles wat je doet heeft een reden (gehad).
Het is de kunst om deze reden te ontdekken en opnieuw te kunnen kiezen, in het hier en nu.
Onderzoek en verhelder je onderliggende patronen, zodat je deze beter kunt herkennen en andere keuzes kunt maken. Maak gebruik van je helderheid en je kwaliteiten en herken je valkuilen.
Heb aandacht voor de oude pijn in jou: wat wil er in jou erkend, gevoeld en geheeld worden?
Door te achterhalen wat je werkelijke angst is, kun je deze in perspectief plaatsen en overwinnen.
Je kunt gaan ervaren dat de gevoelens die als kind ondraaglijk voor je waren, als volwassene wél te dragen zijn.
Vaak gaat dit ook gepaard met een rouwproces, om datgene wat jou is overkomen in je jonge leven en dat wat jij het moeten missen.
Bij een dergelijk proces kun je hulp inroepen van een professional.
Iemand die jou kan helpen jouw blinde vlekken te verhelderen.
Want niemand kan zijn eigen blinde vlekken zien.
Daar hebben we hulp bij nodig van iemand die meekijkt.

Kijk welke hulpbronnen jij hebt in jouw omgeving.
Zijn er mensen om je heen met wie je kunt praten?
Zijn er mensen met wie je je graag zou willen verbinden?
Heb je een huisdier waar je je mee bezig kunt houden?
Het observeren van het gedrag van dieren kan heel rustgevend zijn.
Of heb je mooie planten en bloemen in huis die je kunt verzorgen?
Heb je nog oude foto’s die jou weer even terugbrengen naar mooie momenten?
Of kun je mooie momenten in je herinnering terughalen?
Waar geniet jij van?
Waar kun jij om lachen?
Waar word jij blij van?
Wat maakt jouw leven waardevol?

Ik gun jou een sprankelend leven.
Jij ook?

Mariëlle Van Heugten

Psycholoog & traumatherapeut