Bedankt voor dit bezoek. Viruswaarheid gaat door als Voorwaarheid!

Burgerjury’s voor aanstellingen

Paul Frijters

Mijn favoriete oplossing voor de blindheid en kuddegedrag die we in coronatijden gezien hebben in de regering en het overheidsapparaat is om in de toekomst de topposities te laten kiezen door burgerjury’s.[1] Het idee is dat we burgers moeten vertrouwen om onafhankelijkere en diversere leiders uit te kiezen. Hier wil ik dat idee verder uitwerken en wat voor- en nadelen bespreken.

Het basisidee is dat het normaal wordt voor de hele top van de publieke sector om aangesteld te worden door burgerjury’s: alle hoofden van de ministeries, de planbureaus, de universiteiten, de grote ziekenhuizen, de grote organisaties die door de overheid gefinancierd worden, etc. Dus honderden aanstellingen per jaar.

Bezie een voorbeeld van hoe dit kan gaan. Stel je voor dat je met 19 anderen door het toeval uit het bevolkingsregister gekozen bent om de hoofd van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) aan te stellen voor de komende 5 jaar. Het is dan een burgerplicht waar je van je werk vrij voor krijgt en waarvoor je gecompenseerd wordt. Samen met die 19 anderen kom je bijeen op dezelfde plek voor overleg. Wie in de jury zit is geheim tot aan de beslissing: de jury moet een aanstelling maken, een rapport schrijven die de keuze beargumenteerd, en verantwoording geven voor de gemaakte kosten. Als er geen unanieme overeenkomst is, beslist de meerderheid van de jury. Er is een bepaalde hoeveelheid tijd en budget beschikbaar om een beslissing te maken.

De eigenlijke inhoud, salaris, en wettelijke verantwoordelijkheden van de baan van NPO-hoofd worden niet door de jury beslist, maar staan van te voren vast en wordt door politiek en ambtenarij beslist. Een minimale baanomschrijving is er dus al en kan door alle geïnteresseerde kandidaten uitgeplozen worden. De jury is er puur voor de benoeming en moet alles relevant voor de keuze van een nieuw hoofd van de NPO zelf beslissen: hoe ze kandidaten gaan zoeken, wat ze belangrijk vinden, hoe en of ze interviews afnemen, etc. Er is alleen ‘administratieve’ begeleiding wat betreft uitgaven, gebruik van een jury-email, etc. Die administratieve begeleiding zou bijvoorbeeld goed gedaan kunnen worden door de Kiesraad. Er is geen inhoudelijke begeleiding. Dus geen aangewezen experts om de jury iets te vertellen: de jury moet zelf advies vinden en kan ook beslissen om geen advies in te winnen.

De bedoeling is dat juryleden met elkaar in beraad gaan: hun verantwoordelijkheid nemen om samen na te denken over wat ze verwachten van de NPO, wat de huidige problemen met de NPO zijn, wat voor persoon ze dan zouden willen om de NPO te leiden, waar ze die kunnen vinden, etc. Een jury gebruikt eigenlijk dezelfde organisatorische ‘truc’ als sportteams, het kabinet, en comités: wanneer je een groep mensen een gezamenlijk doel geeft, gaan ze samenwerken en hun individuele kwaliteiten gebruiken voor dat doel. Hier zijn mensen ook bijzonder goed in vanwege een duidelijk evolutionaire reden: tijdens iets als 99% van het bestaan van de mensheid opereerden we als kleine groepen die samen moesten overleven en nieuwe problemen oplossen. We zijn dus uitermate goed in samenwerken binnen kleine groepen.

De bedoeling in het voorbeeld is dat de jury een nieuw hoofd van de NPO vindt die onafhankelijk, kundig, en publiekgezind is. Dus vooral geen politieke insider die altijd zijn oor heeft laten hangen naar de politieke winden of rijke geldschieters.

Wat zijn de mogelijke voordelen van dit systeem? Het grootste voordeel is dat je hiermee de benoemingsmacht uit de handen van kleine cliques haalt en aan de bevolking geeft. Dus de macht van geld en politiek over benoemingen wordt gebroken.

Een ander belangrijk voordeel is dat je meer diversiteit in de hele publieke sector krijgt: omdat verschillende jury’s andere dingen belangrijk zullen vinden en met verschillende vaardigheden aan de tafel komen, zullen ze heel verschillende benoemingen maken. Dus krijg je leiders met verschillende opleidingen, leeftijden, interesses, ervaringen, etc. Door die grotere diversiteit heeft de publieke sector als geheel dan veel meer kennis in zijn totaliteit, waardoor die veel sneller problemen zal zien, of die nu van binnen of buiten komen.

Wat ook belangrijk is, is dat door zo’n systeem de publieke organisaties veel sterker zouden staan naar de politiek toe. De politiek zou nog wel budgetten en beleid bepalen, maar moet dan wel rekening houden met al die onafhankelijke leiders van het publiek apparaat die ook hun eigen verantwoordelijkheid hebben. Die leiders kunnen niet meer zo makkelijk verleid worden door politieke beloftes over toekomstige baantjes want de toekomstige top-baantjes zullen dan door jury’s beslist worden en niet door politici.

Hoe had zo’n systeem moeten opereren in coronatijden? Nou, bijvoorbeeld zou het hoofd van Economische Zaken dan snel de eigen kosten-baten analyse naar buiten brengen van maart 2020 waarin duidelijk werd dat lockdowns netto gezondheid ging kosten.[2] De hoofden van verschillende publieke omroepen zouden dan niet uit hetzelfde beleidsmilieu komen en zouden er dus wat onafhankelijke geesten tussen zijn geweest die echt aan hoor en wederhoor gedaan zouden hebben. Het dan onafhankelijke CBS-hoofd zou de onwelkome welzijnscijfers dan niet verdoezeld laten worden, zoals dat nu wel gebeurde.[3] Diverse ziekenhuishoofden zouden dan het mandaat gehad hebben slecht medisch advies tegen te spreken. Etc. Het systeem als geheel zou veel sneller door hebben gekregen hoe het nou eigenlijk zat. Onzin zou veel en vaak publiekelijk tegengesproken zijn.

Stel nou dat we dit soort benoemingssysteem inderdaad invoeren en dat die het gewenste effect zou hebben. Wat zijn dan de zwakke plekken? Hoe zouden insiders en het grote geld zo’n systeem proberen te omzeilen? Ik zie drie voorname risico’s. De regenten kunnen via mediapropaganda de jury proberen te beïnvloeden, de jury over proberen te nemen door er corrupte experts op af te sturen, en de jury’s proberen zelf te benoemen of om te kopen. Zou ze dit lukken?

Een belangrijk probleem voor groepen die een jurysysteem voor topbenoemingen proberen te corrumperen is dat er eigenlijk per individuele benoeming niet zo veel op het spel staat. Die jury’s stellen namelijk niet de eigenlijke politieke beslissers aan zoals de ministers, maar in feit de laag eronder. De invloed van een individueel hoofd van, zeg, een ministerie of de NPO is gewoon niet zo groot.

De kosten van beïnvloeding zijn echter wel heel groot: wie probeert een jury te beïnvloeden door via mediapropaganda heel Nederland van iets te overtuigen moet enorme kosten maken om een heel volk te bereiken, terwijl het eigenlijk alleen om die toevallige juryleden gaat. Het merendeel van de moeite is dan ineffectief. Dit geldt ook voor beïnvloeding via nep-experts: aangezien die jury’s zelf hun advies zoeken, zou een beïnvloeder nagenoeg alle experts op een gebied moeten corrumperen om er zeker van te zijn dat ie de jury bereikt. Wederom betekent dat een hele hoop verspilde middelen. Dit geldt zelfs voor omkoping: het bereiken van die 20 juryleden is lastig en men loopt als omkoper van een hele groep willekeurige mensen een enorm risico van ontdekking. Bovendien zijn er vrij simpele tegenmaatregelen als omkoping een groot probleem zou gaan worden, zoals bijvoorbeeld die jury’s in het buitenland te laten werken.

Het jurysysteem corrumperen is dus veel lastiger dan het corrumperen van de kleine kliekjes die op dit moment de belangrijke benoemingen doen.

Zijn dit soort benoemingssystemen uit de geschiedenis bekend? Wel degelijk: Florence en vooral Venetie benoemde hun leiders vele honderden jaren via burgerjury’s. Die jury’s waren niet gekozen uit het hele volk, maar slechts de bovenlaag ervan, dus waren die wat minder democratisch dan hier voorgesteld wordt, maar het was wel hetzelfde idee en het ging honderden jaren goed. Ook in het oude Athene en Rome werden vele beslissingen en benoemingen met behulp van willekeurige burgers gemaakt. Ook is er al eeuwenlang ervaring met jurysystemen in de rechtspraak, dus er is ook veel bekend over hoe je de kleine details kunt regelen, zoals wat te doen in geval dat een jury er niet uitkomt.

Merk op dat dit een heel ander idee is dan burgerparlementen die gevraagd worden een probleem op te lossen of die zelf verantwoordelijkheden over beleid krijgen. Ook is het een heel ander idee dan willekeurige burgers aan te stellen als hoofd van iets (wat ook veel gebeurde in Athene en Rome). Het grote verschil is dat je willekeurige burgers vertrouwd om personen op waarde te kunnen schatten, niet om hele organisaties of beleidsgebieden te doorgronden. Aangezien stemmen in verkiezingen ook dat beoordelingsvermogen over personen vergt, is het dus een veel natuurlijkere verdieping van de democratie die we al hebben. Het grote verschil met verkiezingen is dat een individueel burgerjurylid veel meer invloed heeft dan 1 stemmer uit miljoenen, dus ook veel meer prikkels heeft om echt op te letten en er samen met een groep uit te komen. Verkiezingen zijn dan ook veel makkelijker te beïnvloeden met propaganda.

Benoemingen door burgerjury’s zijn dus een veelbelovend instrument om de corruptie te verminderen, de publieke sector te versterken t.o.v. de politici, diversiteit en onafhankelijkheid te brengen in het publieke debat, en de algemene intelligentie van de publieke sector te vergroten. Burgerjury’s voor liefde en waarheid dus!

Paul Frijters is emeritus professor welzijnseconomie aan de London School of Economics 

[1] https://voorwaarheid.nl/informeren/gerechtigheid-het-zweedse-model-of-wat-anders-opties-om-een-herhaling-van-de-corona-hysterie-te-voorkomen/

[2] https://www.parool.nl/nederland/ministerie-van-economische-zaken-verzette-zich-tegen-intelligente-lockdown~b8f9bffb/

[3] https://voorwaarheid.nl/informeren/bedrog-ontmaskerd-het-welzijn-in-nederland-keldert-volgens-eigenlijke-cbs-cijfers/

Meld je aan voor de nieuwsbrief